1. Paylaşım savaşı devam ederken, Almanların baskısı ve provokasyonları sonucu Osmanlı-Rus savaşı başladı. Almanların amacı, Kafkasya’da Ruslara karşı yani bir cephe açtırarak Batı’da Çarlık ordularına karşı rahatlamak, Osmanlı orduları başarılı olursa ihtiyaç duydukları Bakü petrollerine konmak, Osmanlıların ise, kazanılacak bir zaferle Kafkaslar ve Orta Asya’daki Türk illerinin kapısını açmaktı. Ağır kış şartlarında, Enver Paşanın ısrarıyla 100 bin kişilik ordu, Çarlık Rusya’sına bağlı askerleri arkadan çevirip bozguna uğratmak amacıyla harekata başladı. Bu amaç doğrultusunda Enver Paşa orduyu Allahuekber dağlarından geçirmek istedi. Çölden getirilen ve üzerlerinde yazlık giysileri olan askerlerden 60 bini eksi 30 derecede donarak, 18 bini tifo, dizanteriden öldü. Dağları geçen kalan askerler Çarlık Rusya’sı ordusuna saldırdı. Saldırıda ağır bir yenilgi alan Enver Paşa komutasındaki Osmanlı askerleri geri çekildi. Büyük bozguna uğrayan Osmanlı ordusunun geri çekilişiyle birlikte Anadolu’nun kapıları Ruslara açıldı. Doğu Anadolu’nun kuzeyini ve Doğu Karadeniz’i ele geçirdi. Erzincan’a kadar gelen Rus orduları Dersim halkı ve aşiretlerin direnciyle karşılaştı. Dağınık olan direniş birlikleri Rus askerlerinin ilerleyişini durdurmayı başardı.
Savaş devam ederken 1917 yılında Rusya’da Ekim Devrimi gerçekleşti. Çarlık Rusya’sı askerleri çeşitli cephelerde “Devrimci asker konseyleri” kurarak Çarlık yanlısı general ve subayları tutuklamıştı. Anadolu topraklarında bulunan Çarlık ordusundaki Bolşevik askerler de aynısını yaparak yönetime el koydular. Tunceli civarında bulunan 1. Rusya ordusunun komutanlığına Gürcistan Sosyal Demokrat Partisi üyesi ve “İşçi Sovyetleri” üyesi Ermeni Arşak Cemalyan getirildi. 1. Kızıl Muhafız Ordusu olarak yeniden oluşturulan askeri birliklerin yönetimi, Osmanlı savaş esirlerine komünizm fikirlerini anlatarak onları serbest bıraktılar, ardından Kızıl Muhafızlar işgal edilen bölgelerde propaganda birlikleri oluşturarak halkı, bölgelerinde yönetimi ele almak için teşvik ettiler.
Rusya’da Bolşevikler iktidara geldikten sonra bütün cephelerde savaşı durdurdular. Çarlık ordularının girdiği Anadolu’daki halklara, Bolşevikler tarafından,1. Paylaşım Savaşının emperyalist bir savaş olduğu söylenerek asıl amacın Osmanlı topraklarının parçalanması olduğu, Sykes-Picot anlaşmasını anlatarak açıkladılar. Bolşevik 1. Ordu, Sovyet hükümetinin emri doğrultusunda 17-18 Aralık 1917’de Osmanlı hükümeti ile Erzincan Antlaşmasını imzaladı. Antlaşma hükümlerine göre Kızıl Muhafızlar dahil tüm Rus orduları Anadolu topraklarından 3 ay içinde çekilecekti. Ancak boşalan topraklara Osmanlı ordusu giremeyecekti. Bu madde ile amaçlanan, Osmanlı ordusu müdahale edemeyeceği için Sovyetler Birliğine sempati duyan yerel halkın burada Sovyet hükümeti kurması ve kendi kaderini kendisinin tayin etmesiydi.
Antlaşmadan sonra Bolşevik komutan Arşak Cemalyan, Kürt, Türk ve Ermeni ileri gelenlerini Erzincan’da bir toplantıya davet etti. Aynı uluslardan işçiler de bu toplantıya çağrıldı. Toplantıya Ermeniler adına Muradov, Kürtler adına Alişer ve Alişan Beyler, Türkler adına Erzincan müftüsü katıldılar. Bölgelerdeki nüfusa göre halk temsilcileri belirlendi. Toplam 25 temsilci Erzincan, Bayburt ve Dersim bölgelerinden seçildi. Hatta Dersimin batısından Alişan bey, iki delege ve 8 bin kişilik askeri güçle Erzincan’a geldi. Sovyetler Birliğinden sonra ikinci Sovyet Şurası Anadolu’nun bağrında kurulmuş oldu.
Erzincan Sovyet’inin ilanıyla, şehirdeki yönetim binalarına kızıl bayraklar çekildi. Çevre illere temsilcilerini gönderilip, Bolşevik ajitasyonunu yayarak topraklarını genişletmeye çalıştı. Kısa zamanda bu hareket Erzurum, Erzincan, Bayburt ve Sivas’a yayıldı. İlkin Sovyetler Birliğindeki Kolhozların benzeri bir kolektif üretim çiftlikleri kuruldu. Maliye kanunu çıkarıldı ve vergilerin İstanbul Hükümetine değil Erzincan Şurasına ödenmesi kararlaştırılarak vergi miktarları belirlendi. Toprak kanunu çıkarılarak topraksız köylülere toprak dağıtıldı. Bundan sonra Erzincan Şurasının kendi istihbarat, savunma ve polis teşkilatı kuruldu. Türk, Kürt ve Ermenilerden oluşan 3.000 kişilik bir ordu ve 500 kişilik polis teşkilatı oluşturuldu.
Kızıl Muhafızlar Erzincan’dan çekildiği gün Türk delegeler İstanbul Hükümetine bağlı olduklarını açıklayıp, konseyde azınlık olmalarına karşın konsey adına 9. Osmanlı ordusunu bölgeye davet ettiler. Sovyet ordusunun çekilmesinin ardından, Osmanlı güçleri, Cibranlı Halil komutasındaki Kürt süvari Alayı ile beraber Erzincan Şura yönetimini yıkmak için harekete geçtiler. Erzincan Sovyet içerisindeki iç çekişmeler, ekonomik kriz ve Osmanlı müdahalesi sonrası Dersim delegeleri, hükümetin Erzincan’da güvende olmadığını ve Dersim’e taşınması gerektiğini söylediler. Şura hükümetinin başı Muradov paşa, Dersim delegeleri, birkaç Ermeni delegesi ve Hasan Vefa bey, Erzincan Sovyet hükümetinin merkezini günümüzde Ovacık ilçesi sınırlarında bulunan Yeşilyazı’ya taşıdılar. Bu sırada Dersim her yönüyle kuşatılmış ve tecrit edilmişti. Batı Dersim olarak tanıtılan ve Yeşilyazı’daki Sovyet Şurasına bağlı olan Koçgiri halkının 1921 senesinde katliamdan geçirilmesinden sonra Yeşilyazı Şura Hükümeti varlığını sürdürse de bölgede gelişen hem askeri hem de politik gelişmeler sonucunda 1921’de kendini feshetti.
Erzincan Sovyet’inin 1921’deki feshini basit bir askeri yenilgi ya da politik bir çöküş olarak okumak burjuva tarihine teslim olmak demektir. Bu deneyim bize, Anadolu coğrafyasında, ulusal ve dinsel kimliklerin üstünde gerçekleşecek işçi-köylü iktidarının teorik bir hayal değil, somut bir ihtimal olduğunu kanıtlamıştır.
