Sovyetler Birliği’nin Milliyetler Politikası ve Kafkasya

Çkin kianas mince va’uns, Vai çkini uça dğasu
(Bizim ülkemizin koruyanı yok, vay bizim kara günlerimize.)
(Megrel-Laz Atasözü)

Sosyalist bir süreçten geçmiş olan “etnik gruplar”ın, “kızıştırıcı başka faktörler” olsa bile, “statü”leri ve başka sebeplerle birbirleriyle kanlı çatışmalara girmeleri ve birbirlerine diş bilemeleri ve “tarihsel topraklarımız” söylemini kendilerine dayanak yapmaya çalışmaları anlaşılabilir bir durum mudur? Kafkasya neden bir “barut fıçısı”dır?

Kafkasya, Sovyet Devrimi öncesi, Çarlık Rusya’sının yönetimi altında bulunan bölgelerden biriydi yalnızca. Sovyet yönetimi iktidara gelince, Kafkasya’daki bazı etnik grupları “birlik cumhuriyeti”, “özerk cumhuriyet” veya “özerk bölge” statülerine kavuşturmuştur.

Kafkasya’daki etnik grupların “birlik cumhuriyeti” statüsünde örgütlendirilenlerini bir tarafa bırakırsak, sayıca daha az olan bazı etnik grupların “özerk cumhuriyet” veya “özerk bölge” statüsünde örgütlendirilmeleri hangi kıstaslara dayanılarak gerçekleştirilmiştir? Bu kıstaslar bugün bile açık seçik olarak bilinmemektedir. Daha doğrusu belirli kıstasların bulunup bulunmadığı bile başlı başına bir tartışma konusudur.

“Özerk Cumhuriyet”, “Özerk Bölge” Artı “Kültürel Hak”

O halde, Sovyet yönetimi, sayıca daha az bir etnik grubun “özerk cumhuriyet” veya “özerk bölge” statüsüyle örgütlendirmesinde hangi kıstaslara dayanarak hareket etmişti? Muhtemel kıstasları sorular sorarak ortaya çıkarmaya ve Kafkasya’daki uygulamalara dayanarak cevap vermeye çalışalım:

1.Etnik grubun nüfusu kıstas alınmış olabilir mi?

KISTASSIZ MİLLİYETLER POLİTİKASI

Bu soruya ilk cevap “evet”tir.

 Etnik grupların 1926’daki nüfuslarını verelim: Abhazlar 56.957; Çerkesler 65.270; Kabardeyler 139.925; Karaçaylar 55.123; Balkarlar 33.307; Osetler 272.272; İnguşlar 74.097; Çeçenler 318.522; Acarlar 71.426.

Bu etnik gruplar, Sovyetler Birliği dağıldığında şu statülerde yapılandırılmış durumdaydılar: Abhazya Özerk Cumhuriyet; Adığe Özerk Bölgesi; Karaçay-Çerkes Özerk Bölgesi; Kabardey-Balkar Özerk Cumhuriyeti; Kuzey Osetya Özerk Cumhuriyeti ve Güney Osetya Özerk Bölgesi; Çeçen-İnguş Özerk Cumhuriyeti ve Acaristan Özerk Cumhuriyeti.

Bu etnik grupların nüfusları kıstas alınarak “özerk cumhuriyet” veya “özerk bölge” statüsüyle örgütlendirilmesinde bile bazı çelişkilerin bulunduğu aşikârdır.

Çerkesler, 1926’da Sovyet yönetimi tarafından Çerkes ve Kabardey olarak ikiye bölünürken, 1959 ve 1970’de neden Adığeler, Çerkesler ve Kabardeyler olarak üçe bölündüler? Neden aynı dili konuşmalarına rağmen, tek bir yönetim altında örgütlendirilmelidir? Yine aynı şekilde, aynı dili konuşan Türkik Karaçaylar ve Balkarlar neden tek bir yönetim altında örgütlendirilmediler? “Pontuslular”/ Rumlar neden yok sayıldılar? Hemşinliler neden sürüldüler?

Birinci soruya, aşağıdaki etnik gruplara yönelik uygulamayı göz önünde bulundurarak bu kez “hayır” cevabını veriyoruz.

1926’daki etnik nüfusları 242.990 (1897’de 239.625) olan Megreller ve yine etnik nüfusu 13.218 olan Svanlar , “özerk Cumhuriyet” veya “özerk bölge” statüsünde yapılandırılmamışlardır? Üstelik Svanlara ve dilsel nüfusları 284.834 olan Megrellere kültürel hakları da verilmeyip “yok sayılmışlardır.”

2. Etnik grubun yoğun olarak topluca yaşadığı bölge veya bölgeler kıstas alınmış olabilir mi?

Bu soruya ilk cevap “evet” tir.

Abhazlar, Çerkesler, Kabardeyler, Karaçaylar, Balkarlar, Osetler, İnguşlar ve Çeçenlerin yoğun olarak topluca yaşadıkları bölge veya bölgelerin, bu etnik gruplar için bir kıstas olarak ele alınmış olduğunu anlıyoruz.

Bu soruya da ikinci cevap “hayır”dır.

“Yok sayılan” Megreller ve Svanların yoğun olarak topluca yaşadıkları ve otokton oldukları bölge ve bölgeler doğal olarak (!) kıstas alınmamıştır.

3. Etnik grubun anadili kıstas alınmış olabilir mi?

Bu soruya ilk cevap “evet” tir.

Evet;  Abhazlar, Çerkesler, Kabardeyler, Karaçaylar, Balkarlar, Osetler, İnguşlar, Çeçenler için anadilleri kıstas olarak alınmıştır.

Hayır; Megreller ve Svanlar için anadilleri kıstas olarak alınmamıştır.

4. Etnik grubun dini kıstas alınmış olabilir mi?

Acaristan’da “evet; yalnızca Kafkasya için değil tüm Sovyetler Birliği etnik grupları için “hayır”. Ancak adlarını bugün bile taşıyan bir özerk cumhuriyet ihdas edilen Acarlar daha sonra yok sayılmışlardır.

5. Etnik grubun tarihi kıstas alınmış olabilir mi?

Evet; Abhazlar, Çerkesler, Kabardeyler, Karaçaylar, Balkarlar, Osetler, İnguşlar, Çeçenler için tarihleri kıstas olarak alınmıştır.

Lazika (yani Egrisi) Krallığı’nın günümüzdeki mirasçısı, Hıristiyan Megreller ve Müslüman Lazlar ve diğer etnik grup Svanlar için ise “hayır”.

6. Etnik grubun, “etnik bilinç düzeyi” kıstas alınmış olabilir mi?

“Özerk cumhuriyet” veya “Özerk bölge” statüsünde örgütlendirilen etnik gruplar veya “yok sayılan” Megrellerin, Svanların ve diğerlerinin 1920’lerdeki “etnik bilinç düzeyleri”nin ne durumda olduğunu ortaya koyan objektif çalışmalar olmadığından, bu soruya hem “evet” hem de “hayır” şeklinde bir cevap verilebilir.

7. Etnik grubun Kafkasya, yani Sovyetler Birliği dışında başka bir ülkedeki diasporası kıstas alınmış olabilir mi?

Evet. Kafkasya’daki Kuzey Kafkasyalı etnik grupların ve Acarların Türkiye’de yaşayan diasporası muhtemelen kıstas alınmıştır.

Hayır. Önceleri yalnızca kültürel haklar verilen Sovyetler Birliği Lazlarının bu haklarının daha sonra iptal edilmesi ve kendilerinin yakın akrabaları Megreller gibi yok sayılmaları gerçeği, Türkiye’deki Laz nüfusunun bir kıstas olarak ele alınmamış olduğunu göstermektedir.

8. Sıralanan bu kıstaslardan birkaçı veya tamamı, aklımıza gelmeyen (!) başka kıstaslarla birlikte temel alınmış olabilir mi?

Bu soruya, yukarıdaki sorulara verdiğimiz çelişkili cevaplardan hareket ederek hem “evet” hem de “hayır” şeklinde, yine çelişkili bir cevap verebiliriz!

Sovyetler birliği yönetimi, “özerk cumhuriyeti” veya “özerk bölge” statüsünde örgütlendirerek “ kültürel haklar “ verdiği bazı etnik grupların dışında kalan etnik gruplardan bazılarına yalnızca “kültürel haklar” vermiştir.

MEGRELCE YAYINLANAN “ყაზაყიში გაზეთი” / “QAZAQİŞİ GAZETİ”/ KÖYLÜNÜN GAZETESİ”, BOLŞEVİK KADROSU VE ÖNDERLERİ ისაკი ჟვანია/ İSAK̆İ JVANİA

Yalnızca “Kültürel Hak”

Kafkasya’daki bazı etnik gruplara yalnızca “ kültürel haklar” verilmesinde de belirli kıstasların göz önünde bulundurulup bulundurulmadığı ve birtakım kıstaslar olmuş olsa bile bunların her etnik grup için dikkate alınıp alınmadığı yine bir tartışma konusudur. Burada muhtemel kıstaslar tahmininde bulunmak yerine, “kültürel halklar” verilen bazı etnik gruplardan bazılarının 1926’daki nüfuslarını vermek daha doğru olacaktır:

Avarlar 158.769; Lezgiler 134.529; Dargiler 108.963; Kumuklar 94.549; Laklar 40.380; Nogaylar 36.274; Tabasaranlar 31.983; Abazalar 13.825.

“Kültürel hakları” verilmeyen bazı etnik grupların 1926’daki nüfusları da şöyleydi: Megreller 242.990; Kaytaklar 14.430; Svanlar 13.218.

1926 nüfus sayımında gözüken etnik gruplardan bazıları daha sonraki nüfus sayımlarında birden ortadan kaybolmuştur! Ortadan kaybolan(!) Kafkasya’daki etnik gruplardan bazıları şunlardır: 242.990 Megrel, 71.426 Acar, 14.430 Kaytak, 13.218 Svan, 7.840 Andi, 5.305 Karata, 3.812 Tindi, 3.683 Ahvah, 3.438 Çamala, 3.354 Botlih, 3.276 Dido, 3.054 Bagula, 2.371 Kubaçi, 1.448 Bezheta, 1.425 Godoberi, 1.019 Hvarşi, 863 Arçi, 670 Dzhek, 106 Hunzal, 105 Hinalug, 7 Bats (Tuş), 1 Buduh.

1926 nüfus sayımında gözüken ve daha sonra ortadan kaybolan (!) bazı etnik gruplardan ikisinin, tarihsel olarak topluca yaşadıkları ve otokton oldukları diğer bölgelerde de değil , yalnızca Abhazya Özerk Cumhuriyet’in 1991 nüfus sayımında yeniden gözükmeleri oldukça ilginçtir! Burada sözünü ettiğim iki halk, Megreller ve Svanlar’dır.

1991 Abhazya Özerk Cumhuriyeti nüfus sayımına göre; Megrellerin nüfus sayımına göre, Megrellerin nüfusu 155.000, Svanların nüfusu 25.000’dir. Samegrelo (yani Megrelya’daki) Megrellerin ve Svaneti’deki Svanların nüfusları hala belli değildir. Çünkü onlar 1939’dan beri “Kartveli”, yani “Gürcü”dür!

“Uluslaşmadaki Evrim Düzeyleri”

Sovyetler Birliği yönetimi, bazı etnik grupları “özerk cumhuriyet” veya “özerk bölge” statüsünde örgütlendirerek “kültürel halklar” vermekle veya bazı etnik gruplara yalnızca “kültürel haklar” sağlamakla kalmamış, bu iki grupta yer alan etnik grupları bir de “uluslaşmadaki evrim düzeyleri”ne göre sınıflandırmıştır. Burada karşımıza üç terim çıkmaktadır. “natsiya”, “natsionalnost” ve “narodnost”.

Bir etnik grubun “natsiya”, “natsionalnost” veya”narodnost” olarak sınıflandırılmasında Sovyetler Birliği yönetiminin kıstaslarının bu kez açık ve net olduğu izlenimi uyanmaktadır. Ancak bu kez sorun, Sovyetler Birliği yönetiminin bu kıstasları her etnik grup için göz önünde bulundurup bulundurmadığıyla ilgilidir.

Sovyet etnografi teorisi teorisine göre, etnik gruplar “natsiya”, “natsionalnost” ve “narodnost” olarak sınıflandırılır: “ natsiya” “ulus”; “natsionalnost” “milliyet” ve “narodnost” “ulus -altı statüsünde olan” anlamında kullanılır.

Bir etnik grubun “natsiya” olarak sınıflandırılması için, Sovyet yönetimi o etnik grupta şu şartları arar: “dil birliği”, “bölge birliği”, “ekonomik hayat birliği” ve “kültürel birlik”.

“Natsionalnost” , “natsiya”nın politik çağrışımını taşımaz!

“Narodnost” ile “natsionalnost” arasındaki fark, “ekonomik hayat birliği”yle ilgilidir. Buna göre, Sovyet etnografi teorisi, “300.000’in altında bir nüfusa sahip bir etnik grubun”, “ekonomik hayat birliğinin” olamayacağını savunur. Böyle bir etnik grup “narodnost” olarak gruplandırılır! Kıstas nüfusun üzerindeki bir etnik grup ise “natsionalnost” veya “natsiya” olarak sınıflandırılır;

Ancak daha sonraki kullanımlara bakıldığında karşımıza iki terim çıkmaktadır: “natsiya” ve “narodnost”.

LAZCA მჭითა მურუნცხი /“MÇ̆İTA MURUN3Xİ “ KIZIL YILDIZ” GAZETESİ ,  LAZCA DERS KİTAPLARINDAN BİRİ “ალბონი”/ “ALBONİ”/ “ALFABE” VE  BOLŞEVİK ÖNDER ისქენდერ ჭითაში/  İSKENDER TZİTAŞİ

“Narodnost” Ve Natsiya” Ve Nüfus

1960 Şubat’ında Kafkasya’daki bazı etnik grupların, kendi adlarını taşıyan veya taşımayan “özerk cumhuriyet” veya “özerk bölgeler”deki “evrim düzeyleri” ve 1959’daki nüfusları şöyleydi:

79.631 Adığe: “narodnost”; 30.453 Çerkes: “narodnost”, 203.620 Kabardey: “natsiya”; 65.430 Abhaz “natsiya”; 19.591 Abaza: “narodnost”; 412.592 Oset: “natsiya”; 418.756 Çeçen: “narodnost”; 105.980 İnguş: “narodnost”; 38.583 Nogay: “narodnost”; 81.403 Karaçay: “narodnost”; 42.408 Balkar: “narodnost” ; 270.394 Avar “narodnost”; 223.129 Lezgi: “narodnost”; 158.149 Dargi: “narodnost”; 63.529 Lak: “narodnost”; 34.700 Tabasaran: “narodnost”.

“Natsiya” veya “narodnost” sınıflandırılmasında da adil davranılmadığı açıktır. Bu adaletsizlik yalnızca “var sayılan” etnik gruplar arasında değildir. “Yok sayılan” Megrellerin 1926’daki nüfuslarının bile, 1960’da “natsiya” gözüken bazı etnik grupların nüfusundan çok fazla olduğu göz önünde bulundurulursa adaletsizliğin boyutu daha açık bir şekilde anlaşılır.

ABAZA ALFABESİ’NİN GELİŞTİRİCİ ÖNDERİ TOLISTAN TOBILİ VE ESERLERİ

“Doğal Evrim” Mi “Yönlendirilmiş Evrim” Mi?

Sovyetler Birliği yönetimini, 1928’lere kadar esas aldığı “doğal evrim”den hareket etmeyi terk ederek “yönlendirilmiş bir evrim”i desteklemesi, bazı etnik grupları “hiçbir kıstası göz önünde bulundurmaksızın”, istediği gibi “sınıflandırma”sı ve bazı etnik grupları da “yok sayma”sı için bir mazeret oluşturmuştur. Buna göre, bir etnik grubun “natsiya” olarak sınıflandırılması için aranan,”dil birliği” “bölge birliği” , “ekonomik hayat birliği” ve “kültürel birlik” şartlarının son üçünden vazgeçilerek, “dil birliği” şartı esas alınmıştır. Böylece “ulusal yerleşim bölgesinde” azınlıkta olmak bile “natsiya” olarak sınıflandırılmaya engel teşkil etmemiştir!

SOVYETLER BİRLİĞİ’NDE  KÜRTÇE GAZETE VE DERS KİTAPLARI DA YAYINLANDI

Değişen Sınırlar

Abhazya’nın 1921’de Gürcüstan ile ittifak antlaşmasıyla “tam bir cumhuriyet” olarak Transkafkasya Federasyonu’na dahil edilmesi ve 1931’de “özerk cumhuriyet” statüsünde örgütlendirilmesi ve 1921’de Kuzey Kafkasya Dağlıları Cumhuriyeti’nin kurulması ve bu cumhuriyetin çok geçmeden statü ve sınırları sürekli değiştirilen etkisiz bir yapıya dönüştürülmesi Sovyetler Birliği yönetiminin Kafkasya’daki etnik gruplara yönelik tutarsız uygulamaları arasındadır.

MÜSLÜMAN GÜRCÜLER/ ACAR(ALI)LAR, ABAZALAR, ÇEÇENLER/ İNGUŞLAR, HEMŞİNLİLER, KARAÇAY- BALKAR(LI)LAR, AHISKALILAR, KÜRTLER, ZAZALAR, ÇERKESLER, LAZLAR, TATARLAR DA ÇEŞİTLİ DERECELERDE SÜRGÜNE UĞRAYAN HALKLARDAN

Sovyetler Birliği yönetiminin Kafkasya’ya yönelik uygulamalarından biri de, İkinci Dünya Savaşı sırasında “Almanlar ile işbirliği” yaptıkları gerekçesiyle bazı etnik grupları “sürgün” etmesiyle ilgili olanıdır. Karaçay-Balkarlar, Çeçen-İnguşlar, bazı Müslüman ve Protestan Gürcüler, Hemşinliler, Ahıska Türkleri, Lazlar uydurma belgelerle sürgün edildi. Karaçay-Balkarlar ve Çeçen-İnguşların adları Sovyet haritalarından silindi ve toprakları komşu ülkeler arasında paylaştırıldı. Oysa Ruslar da dahil olmak üzere, “Almanlar ile işbirliği” yapmayan hiçbir etnik grup yoktu! Etnik gruplardan bazılarının “özerk cumhuriyet” veya “özerk bölge” statüsünde yapılandırılarak “kültürel haklar” verilmesi; bazılarının yalnızca “kültürel haklarnın” tanınması; bazılarının “kültürel haklarının” sonradan iptal edilmesi; bazılarının “yok sayılması”; bazılarının “natsiya” veya “narodnost” kabul edilmesi; bazılarının sürülmesi; bazılarının sürgünden dönmelerine izin verilmesi ve bazılarının sürgünden dönmelerine izin verilmemesi Sovyetler Birliği yönetiminin Kafkasya’da uyguladığı “milliyetler politikasının” yalnızca bir yönünü gözler önüne sermektedir.

GORBAÇOV, LENİN VE COCA COLA

Gorbaçov Cesaretlendirdi

Sovyetler Birliği yönetiminin, “milliyetler politikası”nın Kafkasya’daki bazı etnik gruplar arasında çeşitli hoşnutsuzluklara sebep olduğu biliniyordu. 1985’de Gorbaçov iktidara gelince, hoşnutsuzlukların tartışılması için zemin hazırladı. Böylece sorunlar su yüzüne çıkmış oldu. Tartışmaların ardında da muhtemel bazı yönlendirmelerle çatışmalar başlamış oldu: Ermeni çoğunluğa sahip Dağlık Karabağ’ın hangisine bağlanacağıyla ilgili olarak Ermenistan ile Azerbaycan arasında çıkan savaş; Güney Osetya’nın statüsü ile ilgili olarak Osetler ile Gürcüler arasında çıkan çatışmalar; Abhazya’nın statüsü ile ilgili olarak Abhazya ile Gürcüstan arasında çıkan savaş ve Çeçenlerin Rusya Federasyonu dışında kalmak için verdiği ve günümüzde de devam eden savaş…

Bütün bu çatışmalar sonucu on binlerce insan hayatını kaybetti ve yüz binlerce insan da mülteci durumuna düştü. Kafkasya’nın birçok yerinde demografik yapı çok kısa bir sürede değişti.

FİDEL CASTRO ABKHAZYA’DA( 1963)

“Abhazya”: Şimdi Ağlama Zamanı

Özellikle Abhazya-Gürcüstan Savaşı yalnızca Kafkasya’daki diğer etnik gruplarla Gürcüler arasında etkisini uzunca bir süre sürdürecek bir husumete yol açmakla kalmadı, aynı zamanda Türkiye’de yaşayan Kafkasya kökenliler arasında da anlamsız bir saflaşmaya sebep oldu. Aradan beş yılı aşkın bir zaman geçmiş olmasına rağmen, Abhazya-Gürcüstan Savaşı’nın Türkiye’deki tarafları Abhazya konusunu sağlıklı olarak değerlendirememiş ve ilk günkü sorgulanmamış duruşlarını bugüne kadar korumuşlardır.Yalnızca Abhazya-Gürcüstan Savaşı’nın Türkiye’deki tarafları değil, Kafkasya’daki diğer çatışmaların tarafları da, Kafkasya’da yaşanan kanlı olayları objektif olarak değerlendirmemişler ve kendi taraflarının “haklılığını” ispatlamaya girişmişlerdir.

Sovyetler Birliği yönetiminin “ özerk cumhuriyet” veya “özerk bölge” statüsünde yapılandırarak “kültürel haklar” verdiği veya yalnızca “kültürel haklar” verdiği etnik gruplardan bazılarını “natsiya” ve bazılarını da “narodnost” olarak sınıflandırması Sovyet etnografi teorisinin tuhaflığını ortaya çıkarmaktadır.

“Var sayılan” sayıca daha az etnik gruplar açısından bugün üzerinde durulması gereken “resmi dil” statüsündeki anadillerin durumudur. Bu, sayıca daha az etnik grupların, Sovyet yönetimi tarafından “tanındıkları an”dan başlamak üzere Sovyetler Birliği’nin yıkılışına kadar zaman içinde anadilleri nasıl bir gelişim izlemiştir? “Resmi dil” statüsündeki bu diller, izleyen yıllara göre hangi noktadan hangi noktaya gelmiştir? Bu, bugün yalnızca Türkiye’deki sokaktaki adamın değil, Türkiye’deki Kafkasyalı aydınların da bilgi ve ilgisi dışındadır.

Sovyetler Birliği çözülme sürecine girdiğinde; Batı, öncelikli olarak Sovyetler Birliği’ni oluşturan 15 birlik cumhuriyetiyle ilişkilerini geliştirmeye başladı.1991’de Sovyetler Birliği çözülünce de bu birlik cumhuriyetlerini tanıma yoluna gitti. Günümüze kadar devam eden süreç içinde de, Sovyetler Birliği yönetiminin, bu birlik cumhuriyetlerinin bazılarında sebep olduğu haksızlıkları önemsenmedi ve dikkate alınmadı.

Daha Da Belirsiz Bir Gelecek

Önümüzdeki günlerde Kafkasya’da hangi sebeplerden dolayı, hangi etnik gruplar arasında veya hangi etnik gruplarla hangi otoriteler arasında, hangi çatışmanın ne zaman patlak vereceği önceden kestirmek oldukça zor. Ancak Sovyetler Birliği yönetiminin milliyetler politikasının patlamaya hazır bir “barut fıçısı” haline getirdiği Kafkasya’da önümüzdeki günlerde de yeni çatışmaların patlak vereceğini kestirmek için kâhin olmak gerekmemektedir.

Tablo 1: KUZEY KAFKASYA DİLLERİNİN ALFABE DEĞİŞİKLİKLERİ

Kaynak

Institut Etnografii imeni Miklukho-Maklaya.Narody Kavkaza (Moskva:Akademiya Nauk,1960) ,vol.l; Bernard Geiger, et.al., Peoples and Languages of the Caucasus (The Hague:Mouton,1959).

a- 1938’de Abhazca, resmî olarak Gürcü alfabesiyle yazılmaya başladı,

b- 19.yüzyılın sonlarında Kiril alfabesi terkedilip Arap alfabesi kullanılmaya başladı,

c- Bu tarihe kadar bütün Çerkesler aynı edebiyat dilini kullandı. 1927’de ayrı bir ede­biyat dili oluşturuldu.

d- 19.yüzyılda yalnızca Kiril alfabesi kullanıldı.

e- Digor Osetçesi, edebiyat dili olarak 1939’da iptal edildi.

f- Kara Nogayca, edebiyat dili olarak 1938’de iptal edildi

Tablo-2:1946-1960 YILLARI ARASINDA KUZEY KAFKASYA DİLLERİNDE YAYIMLANAN KİTAPLARIN TOPLAM SAYISI VE KİTAPLARIN YÜZDE KA­ÇININ BAŞKA DİLLERDEN OLDUĞU

Kaynak: Vsesoyuznaya Knizhnaya Palata, Pechat’ SSSR v 1960, godu, tatile 8.

 Tablo-3:1959 ve 1970 YILLARINDA KUZEY KAFKASYA DİLLERİNDE YAYIMLA­NAN GAZETELERİN SAYISI.TİRAJLARI VE KİŞİ BAŞINA DÜŞEN TİRAJ

Kaynak:Vsesoyuznaya Knizhnaya Palata.Pechat’ SSSR v J 959 godu.table 43; — .Pechat’ SSSR v 1970 godu.table.38; Tsentral’noe Statisticheskoe Upravlenie, Itogi vsesoyuznoy perepisi nase-leniya 1970 goda.vol 4, table 1.

Tablo-4:1957-1960 ve 1965-1972 YILLARI ARASINDA KUZEY KAFKASYA DİLLERİNDE YAYIMLANAN KİTAPLARIN ORTALAMA TİRAJLARI VE KİŞİ BAŞINA DÜŞEN TİRAJ

 Kaynak

Vsesoyuznaya Knizknaya Palata.Pechat’ SSSR v 1956 i 1967 godakh (Moskva: İhdatel’stvo Vse-soyuznoy Knizhnoy Palaty 1958) ;— v 1958 godu (1959); —v 1959 g.(1960); .— v 1960 g.(1961),table 10 (in ali volumes 1957-1960); —v 1965 godu (Moskva:Kniga,1966) ;—v 1966g.(1967);—v 1967g.(1968);—v 1968g.(1969);—v 1969 g.( 1970);—v 1970 g.( 1971);—v 1971 g.(1972);— v 1972 g.(1973), table 6 (in ali volumes 1965-1972).

a- 1970’de alışılmadık bir şekilde, toplam tirajı 357.000 olan kitaplar Avarca olarak basıldı.Bu yıl dahil edilmediğinde, 1965-1972 yılları arasında Avarca olarak basılan kitapların bu her yıla göre ortalama tirajı 129.300’dü.

b- 1971’de alışılmadık bir şekilde, toplam tirajı 47.000 olan kitaplar Tabasaranca olarak basıl­dı.Bu yıl dahil edilmediğinde, 1965-1972 yılları arasında Tabasaranca olarak basılan kitapların her yıla göre ortalama tirajı 19.000’di.

c- 1965’te alışılmadık bir şekilde, toplam tirajı 11.000 olan kitaplar Tatça olarak basıldı.Bu yıl dahil edilmediğinde,1965-1972 yıllan arasında Tatça olarak basılan kitapların her yıla göre orta­lama tirajı 3.000’di. 1959 veya 1970 nüfus sayımlarında yer almadıkları için “Dağ Yahudileri”nin nüfus başına düşen basım istatistiklerini kimsenin tayin etmesi mümkün değildir.

d- 1972’de alışılmadık bir şekilde toplam tirajı 208.000 olan kitaplar İnguşça olarak basıldı.Bu yıl dahil edilmediğinde, 1965-1972 yılları arasında İnguşça olarak basılan kitapların her yıla gö­re ortalama tirajı 33.700’dü.

e- 1969’da alışılmadık bir miktarda toplam tirajı 45.000 olan kitaplar Nogayca olarak basıldı.Bu yıl dahil edilmediğinde, 1965-1972 yıllan arasında Nogayca olarak basılan kitapların her yıla gö­re ortalama tirajı 13.900’dü.

(*) Bu rakamlar muhtemelen, verilen “etnik gruplar”dan olan yazarlar tarafından ya­zılmış eserleri göstermektedir.

(**) Kabardeyce ve Balkarca eserlerin 1973’teki sayılan birlikte verilmiştir.Bu sebep­le Karaçay-Balkarca ve – Kabardey Çerkesçe eserlerin sayısı tespit edilemez. Çerkes­çe ve Karaçayca eserler burada ayrı olarak verilmiştir.

Kaynaklar:

*Vsesoyuznaya Knizhnaya Palata, Ezhegodnik Knigi 1973 goda (Moskva: Kniga,1975), pp.450-505.

*”Abhazya Parlamentosu’nun açıklaması”, Kafkasya Yazıları, sayı 6, İlkbahar 1999.
*Acaristan Özerk Cumhuriyeti, “Batum ve Havalisi Kültür Derneği”, İznik, tarihsiz.
*”Ahıska Türkleri’nin Sürgünüyle İlgili Bir Belge”, Kafkasya Gerçeği, sayı 10, Ekim 1992.
*Ali İhsan Aksamaz “Haydi Türkiye Demokratikleşmeye…” Yeni Kafkasya, Temmuz, 1994.
*Yura G. Argun, Abhazya’da Yaşam ve Kültür, Nart Yayıncılık, İstanbul , 1990.
*İsmail Avcı Bucaklişi, “…Hasan Helimişi”, Kafkasya Yazıları, sayı 7, Sonbahar, 1999.
*İsmail Avcı Bucaklişi, “Lazuri Nena/ Laz dili”, Mjora, sayı 1, Kış 2000.
*Hüseyin Demirel, “Kafkasya’da Neler Oluyor?”, Bir Adım, sayı 1, Haziran, 1999.
*Aydın O. Erkan , Tarih Boyunca Kafkasya ,Çiviyazıları, İstanbul,1999.
*Hayri Ersoy, “Abazalar (Abhazlar) Üzerine Tarihçe”, Kafkasya Yazıları, sayı 1, İlkbahar , 1997.
*Dr. Vasfi Güsar, Cevdet Hapi, Rahmi Tuna, İzzet Aydemir, Orhan Alparslan, Yaşar Bağ, Kafkasya Üzerine Beş Konferans, Kültür Derneği, İstanbul, 1977.
*B. George Hewitt, “Çeçenler ve Komşuları”, Birikim, sayı 78, Ekim, 1995.
*B. George Hewitt, “Güney Kafkasya ve Megrel-Lazların Kültürel Hakları”, Birikim, sayı 85, Mayıs, 1996.
*B. George Hewitt, “Diller Dağı: Kafkasya”, Tarih ve Toplum, sayı 189, Eylül, 1999.
*N. S. Kruşçev, Kongre Gizli Raporu, Pencere Yayınları, İstanbul, 1991.
*J. Stalin, Marksizm ve Ulusal Sorun ve Sömürge Sorunu, Sol Yayınları, Ankara, 1994.
*M. Agtzidis, “The Persecution of Pontic Greeks in the Soviet Union”, Journal of Refugee Studies, Vol. 4, no:4, 1991.
*Ronald Wixman, Language Aspects of Ethnic Patterns/ Processes in the North Caucasus,  The University of Chicago, İllionis, 1980.
*Ronald Wixman, The Peoples of the USSR, Michigan, 1984.

Sovyetler Birliği döneminde Kafkasya Halkları

(1926, 1959, 1970 Nüfus sayımları)*

1926           1959         1970

Megreller**      242.990a           –               –

Acarlar***         71.426             –               –

Svanlar              13.218             –               –

Batslar (Tuşlar)         7b             –               –

Abhazlar             56.957         65.430      83.240

Abazalar             13.825         19.591      25.448

Çirkasyenc           205.195     313.704     419.568

Adığeler                                 79.631      99.855

Çerkesler            65.270        30.453      39.785

Kabardeyler       139.925       203.620    279.928

Karaçaylar           55.123         81.403    112.741

Balkarlar              33.307         42.408      59.501

Osetler              272.272       412.592    488.039

İnguşlar               74.097        105.980    157.605

Çeçenler            318.522       418.756    612.674

Avaro-Andi-Didod 197.392     270.394    396.297

Avarlar               158.769       270.394    396.297

Andiler                 7.840          –                –

Ahvahlar               3.683          –                –

Bulgulalar              3.054           –               –

Botlihler                3.354           –                –

Çamalalar              3.438          –                –

Godoberiler            1.425          –                –

Karatalar               5.305          –                –

Tindiler                 3.812         –                 –

Didolar                  3.276          –                –

Bezhetalar             1.448          –                –

Hunzallar                  106          –                –

Hvarşiler                1.019         –                –

Arçiler                     863         –                –

Laklar                   40.380        63.529      85.822

Dargiler               108.963       158.149   230.932

Kaytaklar              14.430            –             –

Kubaçiler                2.371           –              –

Lezgiler              134.529e     223.129    328.829

Ağullar                   7.653           6.709f       8.831

Rutullar                10.495           6.732g    12.071

Tsahurlar              19.085           7.321h    11.103

Kumuklar               94.549        134.967    188.792

Nogaylar               36.274         38.583      51.784

Tabasaranlar         31.983         34.700      55.188

Şahdag Halkları         913i             –              –

Buduhlar                    1j              –              –

 Dzhekler                 607k            –               –

 Hinaluglar               105l             –               –

Tatlar                 28.705m        11.463n     17.109

Yahudi Tatlar         25.974         25.225o     n.a.p

Udiler                     2.455           3.678       5.919

Kaynaklar:

– USSR, Tsentral’noe Statisticheskoe Upravlenie, Itogi vsesoyuznoy perepisi naseleniya 1970 goda (Moskva: “Statistika”, 1973), vol. 4, Natsinol, nyy sostav naseleniya SSSR, table 1.

– USSR, Tsentral’noe Statisticheskoe Upravlenie, Itogi vsesoyuznoy perepisi naseleniya 1959 goda (Moskva: Gosstatizdat 1962), SSSR: Svodnyy tom, table 53.

– USSR, Tsentral’noe Statisticheskoe Upravlenie, Vsesoyuznaya perepis’ naselniya 1926 goda (Moskva: Izdanie Tsentralnogo Statistichesko Upravleniya, 1929), vol.17, SSSR: Svonyy tom. Tables 6 and 9.

(*) Ronald Wixman, Language Aspects of Ethnic Patterns/ processes in the North Caucasus, University of Chicago, Ilinois, USA, 1980.

(**) Lazlarla çok yakından akraba olan Megreller, Güney Kafkasya’nın Otokton halkı olmasına rağmen, yazar tarafından örnekleme bakımından bu grupta değerlendirilmiştir. Aynı durum Svanlar için de geçerlidir. Ancak yazar, bu durumu çalışmasında belirtmiştir. (ç.n.)

Megrellerin Abhazya Özerk Cumhuriyeti’ndeki nüfusları ise, 1926’da 40.989 ve 1991’de 155.000 idi. (Kaynak: Kafkasya Yazıları, sayı 1, s.37, İlkbahar 1997)

(***) Ronald Wixman, The Peoples of the USSR, Michagen, 1984.

Notlar:

a İlaveten milliyetlerini Megrel olarak belirtmeyen, ancak anadillerini Megrelce  olarak deklare eden yaklaşık 40 bin kişi bulunmaktaydı. Bunlar muhtemelen, kendilerini “Gürcü” milliyetinden deklare eden Megrelce konuşan Megreller idi. (Daha sonraki nüfus sayımlarında, 1926’daki 242.990 kişi de, nüfus kayıtlarına yönetim tarafından “Gürcü” olarak geçirildi.ç.n.)

b İlaveten milliyetlerini Bats olarak belirtmeyen, ancak anadillerini Batsça olarak deklare eden 2459 kişi bulunmaktaydı. Bunlar muhtemelen, kendilerini “Gürcü” olarak deklare eden, Bastça konuşan Bastlardı.

c 1926’da Çerkesler (Circassians), yalnızca iki gruba bölündü (yönetim tarafından ç.n.): Çerkesler ve Kabardeyler. Halbuki 1959 ve 1970’te üç gruba bölündüler (yönetim tarafından, ç.n.): Adığeler, Çerkesler ve Kabardeyler. Kabardino-Balkarya teritoryasındaki Çerkesler (Circassians) bütün nüfus sayımı periyodlarında Kabardey olarak adlandırılmıştır (yönetim tarafından, ç.n.); Karaçay-Çerkes teritoryasındaki Çerkesler, 1926’da ayrı Çerkes ve Kabardey gruplarına bölündü (yönetim tarafından, ç.n.) Bununla birlikte, 1959 ve 1970’te hepsi Çerkes olarak klasifiye edildi. Batı Çerkesleri 1926’da Çerkes olarak ve 1959 ve 1970’te Adığe olarak listelere geçirildi.

d 1926’da çeşitli Avaro-Andi-Dido hakları ayrı ayrı listelere geçirildi. 1959 ve 1970’te hepsi Avar olarak klasife edildi.

e İlaveten milliyetlerini Lezgi olarak belirtmeyen, ancak anadillerini Lezgice olarak açıklayan yaklaşık 33 bin kişi bulunmaktaydı. Bunlar muhtemelen, kendilerini Azeri (Türk) milliyetinden açıklayan, Lezgice konuşan Lezgiler’di. 1959’da kendilerini tekrar Lezgi olarak adlandırmaları, 1926 ve 1959 yılları arasındaki Lezgi nüfusundaki yüksek artışın nedenini açıklayacaktır.

f İlaveten milliyetlerini Agul olarak belirtmeyen, ancak anadillerini Agulca olarak açıklayan yaklaşık 400 kişi bulunmaktaydı. Bunlar muhtemelen, kendilerini Lezgi milliyetinden deklare eden, Agulca konuşan Agullar’dı.

g İlaveten milliyetlerini Rutul olarak belirtmeyen, ancak anadillerini Rutulca olarak deklare eden yaklaşık 550 kişi bulunmaktaydı. Bunlar muhtemelen, kendilerini Lezgi veya Azeri milliyetinden deklare eden Rutulca konuşan Rutullar’dı.

h İlaveten milliyetlerini Tsahur olarak belirtmeyen, ancak anadillerini Tsahurca olarak deklare eden yaklaşık 1400 kişi bulunmaktaydı. Bunlar muhtemelen, kendilerini Azeri milliyetinden deklare eden Tsahurca konuşan Tsahurlar’dı.

i İlaveten milliyetini Buduh, Dzhek veya Hinalug olarak belirtmeyen, ancak anadillerini Buduhça, Dzhekçe veya Hinalugça olarak deklare eden yaklaşık 7.900 kişi bulunmaktaydı. Bunlar muhtemelen, kendi halklarının dillerini konuşan, ancak kendilerini Azeri milliyetinden deklare eden Şahdag halklarıydı.

j İlaveten milliyetlerini Buduh olarak belirtmeyen, ancak anadillerini Buduhça olarak deklare eden yaklaşık 1994 kişi bulunmaktaydı. Bunlar muhtemelen, kendilerini Azeri milliyetinden deklare eden Buduhça konuşan Buduhlar’dı.

k İlaveten milliyetlerini Dzhek olarak belirtmeyen ancak anadillerini Dzhekçe olarak deklare eden yaklaşık 3743 kişi bulunmaktaydı. Bunlar muhtemelen, kendilerini Azeri milliyetinden deklare eden Dzhekçe konuşan Dzhekler’di.

l İlaveten milliyetlerini Hinalug olarak belirtmeyen, ancak anadillerini Hinalugça olarak deklare eden yaklaşık 1435 kişi bulunmaktaydı. Bunlar muhtemelen, kendilerini Azeri milliyetinden deklare eden Hinalugça konuşan Hinaluglar’dı.

m İlaveten milliyetlerini Tat veya Dağ Yahudisi (bunlar için anadil Tatça’dır) olarak belirtmeyen ancak anadillerini Tatça olarak deklare eden yaklaşık 31.400 kişi bulunmaktaydı. Bunlar muhtemelen, kendilerini Azeri veya Ermeni milliyetinden deklare eden Tatça konuşan Tatlar’dı.

n İlaveten milliyetlerini Tat veya Dağ Yahudisi (bunlar için anadil Tatça’dır) olarak belirtmeyen ancak anadillerini Tatça olarak deklare eden yaklaşık 9.600 kişi bulunmaktaydı. Bunlar muhtemelen, kendilerini Azeri veya Ermeni milliyetinden deklare eden Tatça konuşan Tatlar’dı.

o 1959’daki nüfus sayımlarında Dağ Yahudileri, genel “Yahudiler” (Jews / Evrei) klasifikasyonunda listelere geçirildi. 1959 nüfus sayımlarında listelere geçirilen Yahudiler’in 25.225’inin anadillerinin Tatça olduğu gözönünde bulunduruldu. İlaveten, diğer diller (Azerice veya Rusça), anadilleri olarak göz önünde bulundurulan büyücek bir Dağ Yahudisi grubu muhtemelen bulunmaktaydı; ancak bu durum tespit edilememektedir.

p 1970’te Sovyetler Birliği’ndeki Dağ Yahudileri’nin sayısını saptamak için bir yol bulunmamaktadır.

Çeviren: Ali İhsan Aksamaz, Tarih ve Toplum Dergisi, Sayı 189, Eylül 1999, İletişim Yayınları, İstanbul

Makale Etiketleri:

ყაზაყიში გაზეთი,QAZAQİŞİ GAZETİ,ისაკი ჟვანია, İSAK̆İ JVANİA

MÇ̆İTA MURUN3Xİ, LAZCA KIZIL YILDIZ GAZETESİ, ალბონი

ALBONİ,ისქენდერ ჭითაში

İSKENDER TZİTAŞİ,TOLISTAN TOBILİ

ABAZACA,KAFKASYA DİLLERİ