Kapsamlı ilk Lazca- Gürcüce Sözlük Gürcistan’ın başkenti Tiflis’te yayınlandı: “Lazuri Leksik̆oni/ ლაზური ლექსიკონი”. Filolog ve eğitimci Ali Tandilava’nın çalışması “Saari Yayınevi”nden çıktı. Sözlük, 22.590 kelimeyi içeriyor. Ali Tandilava, bu kelimelerle cümleler de veriyor. Sözlük yalnızca Ali Tandilava’nın derlediği kelimelerle değil, Gürcistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti ve Abhazya Sovyet Sosyalist Özerk Cumhuriyetinde yayınlanmış bazı folklorik- etnografik kitaplar ile ders kitaplarından derlenmiş kelimelerle de hazırlanmış. Ali Tandilava bu çalışmasını hazırlamaya öğrencilik yıllarında başlamış. Sözlüğün editörleri: Profesör Merab Çukhua, profesör Natela Kutelia, profesör Lile Tandilava ve profesör Lali Ezugbaia.
Ali Tandilava, Batum oblastına bağlı Laz köyü Sarpi’de 1913’de doğdu. O zamanki Batum oblastı Çarlık Rusyası toprakları içinde yer alıyordu. 1941’de Tiflis Stalin Devlet Üniversitesi Doğu Kafkas Dilleri Fakültesinden mezun oldu. 1942’den itibaren Sarpi okulunda Gürcü dili ve edebiyatı öğretmeni olarak çalıştı; müdürlük yaptı.1973’te emekli oldu. Ali Tandilava 1985’te vefat etti; köyünde toprağa verildi.
Ali Tandilava’yı bir diğer çalışmasından da tanıyoruz. Ali Tandilava, Muhammed Vanilişi ile beraber “Lazeti” adlı kitabı da hazırladı. Bu kitap 1964’te başkent Tiflis’te Gürcüce olarak yayınlandı. Kitabın Türkçe özeti, Hayri Hayrioğlu’nun tercümesiyle “Lazlar’ın Tarihi” adıyla 1992’de İstanbul’da yayınlandı.
“LAZETİ”/ “LAZLAR’IN TARİHİ”
(Bu konuda önerilen çalışmalar: Ali İhsan Aksamaz, “Dünden Bugüne Lazca Gramer ve Sözlük Çalışmaları”, 28 II 2020, sonhaber.ch/ circassiancenter.com; Ali İhsan Aksamaz (/Faik Ateş), “Lazca ve Megrelce Arasındaki İlişki”, Ogni Kültür Dergisi, sayı 1, İstanbul, 1993; Ali İhsan Aksamaz, “Peacock’un Karşılaştırmalı Kafkas Dilleri Sözlüğü/ 1887”, Alaşara Dergisi, sayı 4, Nart Yayıncılık, İstanbul, 1995; Ali İhsan Aksamaz, “Aynı Tarih ve Aynı Kültürün Dili Zanca’nın Günümüzdeki İki Diyalekti: Lazca ve Megrelce”, Kafkasya Yazıları, sayı 6, Çiviyazıları Yayınevi, İstanbul, 1999; Faruk Benli, “Lazca- Türkçe/ Türkçe- Lazca Ansiklopedik Sözlük”, Kebikeç Yayınları, Ankara, 2004; Güngör Şenkal, “Doğu Karadeniz Dilleri Karşılaştırmalı Sözlüğü”, Klaros Yayınları, Ankara, 2021; Hasan Uzunhasanoğlu, İsmail Avcı Bucaklişi, “Lazca- Türkçe Sözlük”, Akyüz Yayıncılık, İstanbul, 1999; İsmail Bucaklişi, Hasan Uzunhasanoğlu, İrfan Aleksiva, “Büyük Lazca Sözlük”, Chiviyazıları Yayınevi, İstanbul, 2007; Hasan Uzunhasanoğlu, “Şirimi/ “Lazca- Türkçe/ Türkçe- Lazca Cep Sözlüğü”, Lazika Yayın Kollektifi, İstanbul, 2013; İsmail Avcı, “Lazca Dil Kartları”, Delta Kültür Yayınevi, Ankara, 2010; İsmail Bucaklişi, “Türkçe- Lazca Cep Sözlüğü”, Lazika Yayın Kollektifi, İstanbul, 2013; İsmail Avcı Bucaklişi, Eylem Bostancı, “Türkçe- Lazca- İngilizce Sözlük”, Lazika Yayın Kollektifi, İstanbul, 2014; Metin Erten, “Lazca- Türkçe/ Türkçe- Lazca Sözlük”, Anahtar Kitaplar Yayınevi, İstanbul, 2000; Murat Murğulişi, “Kardeş Diller Sözlüğü”, Lazika Yayın Kollektifi, İstanbul, 2013; Mustafa Kazım Yücel Özbirinci, İsmail Muzaffer Özbay, Mehmet Ali Kök, Muhsin Erol, Metin Bilgin, “Lazca Kılavuz Sözlük”, Arhavililer Vakfı Yayını, Ankara, 2007; Müslüm Kabadayı, “Doğu Karadeniz Lehçeleri Karşılaştırmalı Sözlüğü (Deneme)”, Gelenek Dünya Yayıncılık, İstanbul, 2001; Tea Kalandia, “2000 Lazuri Sitqva/ 2000 Lazca Kelime”, Artanuci Yayınları, Tiflis, 2007; Tine H. Amse- de Jong, “Laz- English Dictionary”, Lazi Yayınları, İstanbul, 2014)
+
İrişen Mçire Lazuri- Kortuli Zit̆apuna Kogamaxtu
İrişen mçire iptineri Lazuri- Kortuli zit̆apuna gamiçkvinu Gurcistanişi nananoğa Tiflisis: “Lazuri Leksik̆oni”. Filologi do magamantane Ali Tandilavaşi noçalişe kogamaxtu “Gamaçkvale Saari”-şen. Zit̆apunas 22.590 zit̆a gežin. Ali Tandilavak aya zit̆apeten cumlepeti meçaps. Aya zit̆apuna xvala Ali Tandilavak nadok̆orobu zit̆apeten var, Gurcistanişi Sovyet-Sosyalist̆uri Cumhuriyeti do Apxazetişi Muxtaruli Sovyet-Sosyalist̆uri Cumhuriyetis gamiçkvineri folk̆lorul- etnografiuri namtini ketabepe do dersişi ketabepeşen nok̆orobe zit̆apetenti xazireli ren. Ali Tandilavak aya noçalişe oxazirus kogeoç̆k̆eren mamgurobaşi ʒ̆anapes. Zit̆apunaşi edit̆orepe renan p̆rofesor Merab Çuxua, p̆rofesor Natela Kutelia, p̆rofesor Lile Tandilava do p̆rofesor Lali Ezugbaia.
Ali Tandilava dibadu Batumişi oblast̆işa mek̆ireli Lazuri oput̆e Sarpis, 1913 ʒ̆anas. Emoraneri Batumişi oblast̆i geladgit̆u ʒarobaşi Rusetişi dixapeşi k̆ele. Tiflis- St̆alinişi Oxenʒaleşi Universit̆et̆işi Yulva K̆afk̆asuri Nenapeşi Fak̆ult̆et̆işen dimezunu 1941 ʒ̆anas. 1942 ʒ̆anaşen diçalişu Kortuli Nena do Mç̆aralobaşi mamgurapalo do uk̆ule direkt̆oro Sarpişi nʒ̆opulas. 1973 ʒ̆anas tek̆audi iqu. Ali Tandilava domiğures1985 ʒ̆anas; oput̆e muşis dixvinu.
Çkin Ali Tandilava viçinopt majura noçalişe muşişenti. Ali Tandilavak Muhammed Vanilişi k̆ala artot “Lazeti” coxoni ketabiti doxaziru. Aya ketabi Kortulo gamiçkvinu 1964 ʒ̆anas nananoğa Tiflisis. Aya ketabi omk̆ulanero Xayri Xayrioğlişi Turkuli tercume do “Lazepeşi Tarixi” coxoten gamiçkvinu 1992 ʒ̆anas, noğa İst̆anbolis.
+
ირიშენ მჩირე ლაზური– ქორთული ზიტაფუნა ქოგამახთუ
ირიშენ მჩირე იფთინერი ლაზური- ქორთული ზიტაფუნა გამიჩქვინუ გურჯისთანიში ნანანოღა თიჶლისის: “ლაზური ლექსიკონი”. ჶილოლოგი დო მაგამანთანე ალი თანდილავაში ნოჩალიშე ქოგამახთუ “გამაჩქვალე საარი”-შენ. ზიტაფუნას 22.590 ზიტა გეძინ. ალი თანდილავაქ აჲა ზიტაფეთენ ჯუმლეფეთი მეჩაფს. აჲა ზიტაფუნა ხვალა ალი თანდილავაქ ნადოკორობუ ზიტაფეთენ ვარ, გურჯისთანიში სოვჲეთ- სოსჲალისტური ჯუმჰურიჲეთი დო აფხაზეთიში მუხთარული სოვჲეთ- სოსჲალისტური ჯუმჰურიჲეთის გამიჩქვინერი ჶოლკლორულ- ეთნოგრაფიური ნამთინი ქეთაბეფე დო დერსიში ქეთაბეფეშენ ნოკორობე ზიტაფეთენთი ხაზირელი რენ. ალი თანდილავაქ აჲა ნოჩალიშე ოხაზირუს ქოგეოჭკერენ მამგურობაში წანაფეს. ზიტაფუნაში ედიტორეფე რენან პროჶესორ მერაბ ჩუხუა, პროჶესორ ნათელა ქუთელია, პროჶესორ ლილე თანდილავა დო პროჶესორ ლალი ეზუგბაია
ალი თანდილავა დიბადუ ბათუმიში ობლასტიშა მეკირელი ლაზური ოფუტე სარფის, 1913 წანას. ემორანერი ბათუმიში ობლასტი გელადგიტუ ცარობაში რუსეთიში დიხაფეში კელე. თიჶლის- სტალინიში ოხენცალეში უნივერსიტეტიში ჲულვა კაჶკასური ნენაფეში ჶაკულტეტიშენ დიმეზუნუ 1941 წანას. 1942 წანაშენ დიჩალიშუ ქორთული ნენა დო მჭარალობაში მამგურაფალო დო უკულე დირექტორო სარფიში ნწოფულას. 1973 წანას თეკაუდი იყუ. ალი თანდილავა დომიღურეს1985 წანას; ოფუტე მუშის დიხვინუ.
ჩქინ ალი თანდილავა ვიჩინოფთ მაჟურა ნოჩალიშე მუშიშენთი. ალი თანდილავაქ მუჰამმედ ვანილიში კალა ართოთ “ლაზეთი” ჯოხონი ქეთაბითი დოხაზირუ. აჲა ქეთაბი ქორთულო გამიჩქვინუ 1964 წანას ნანანოღა თიჶლისის. აჲა ქეთაბი ომკულანერო ხაჲრი ხაჲრიოღლიში თურქული თერჯუმე დო “ლაზეფეში თარიხი” ჯოხოთენ გამიჩქვინუ 1992 წანას, ნოღა ისტანბოლის.
