Kuzey Kafkasya Mitolojisi

Nuray Gök Aksamaz’ın ‘Kuzey Kafkasya Mitolojisi/ Nartlardan Beri’ adlı çalışması ‘Sorun Yayınları’ndan çıktı. Kitap iki bölümden oluşuyor. Nuray Gök Aksamaz, kitabının ilk bölümde Kuzey Kafkasya Mitolojisini Nart Destanlarına odaklanarak inceliyor. İkinci bölümde ise, Nart Destanlarından esinlenerek kaleme aldığı şiirlerini bizlerle paylaşıyor.

Bu makalede sizlere Nuray Gök Aksamaz’ın ‘Kuzey Kafkasya Mitolojisi/ Nartlardan Beri’ adlı kitabını kısaca tanıtacağım.

Kitap ‘Kuzey Kafkasya Halkları’, Nart Destanlarının Kökeni’, ‘Nart Destan Varyantlarının Karşılaştırılması’, ‘Nart Destanlarında Çatışmalar’, ‘Nartların Özellikleri’,  ‘ Oset Varyantında Nart Gelenekleri’, ‘Nart Destanlarında Başlıca Motifler’, ‘Varyantlarda Kahramanlar’,‘Adığelerde Doğa Güçlerini Simgeleyen Mitolojik Tanrılar’, ‘Abhaz, Çeçen, İnguş Tanrıları, Koruyucular’ gibi başlıca bölümlerden oluşuyor.

Nart Destanlarının derlenip yayınlanmasındaki gecikme ve bu gecikmenin dünya uygarlığı için büyük bir zaman kaybı olduğuna dikkat çeken eser, bütün Kafkasya Halklarının ortak kültürel değerlerini okuyucuyla buluşturuyor.

Georges Dumézil, 1917’den sonra ‘Sovyetler Birliği’nde yayınlanan ‘Oset Derlemeleri’ni inceler ve 1930’da ‘Nart Destanları’ adlı çalışmasını yayınlar. 1965’te de ‘Livre des Héros, Legéendes sur les Nartes’ adlı çalışmasında ‘Oset Nart Efsaneleri’nin Fransızca çevirisine de yer verir. 1968’ de ‘Mythe et Epopée 1’adlı kitabının üçüncü bölümü Osetler üzerinedir.

Nuray Gök Aksamaz’ın yorumuna göre Georges Dumézil, ‘Oset Nart Destanı’nda İskitlerle ilgili verileri arıyor ve Nart Destanlarını ‘Hint- Avrupa Uygarlığı’na dayandırıyor. ‘Hint- Avrupa Kültürü’nün ‘üç işlevli ideolojisi’ni fosiller biçiminde ‘Oset Nart Destanı’nda belirliyor. Böylelikle de Kuzey Kafkasya Halklarının tamamının ortak üretimi olan bu destanları yaygınlaştırırken Osetler dışındaki diğer Kuzey Kafkasya Halklarını, ‘Hint- Avrupalı’ olmayışları sebebiyle incelemelerinin dışında bırakma eğiliminde. Bununla birlikte Georges Dumézil, sonraki dönemlerde diğer Kuzey Kafkasya Halklarının Nart Destanların da varlığından haberdar olduğunu ve bu konuda da çalışmaların geliştirilmesi gerekliliğini kabul ediyor.

Nuray Gök Aksamaz, çalışması sırasında ulaşabildiği kaynaklarla, bütün Kuzey Kafkasya Halklarının ortak ürünü olan Nart Destanlarının varyantlarının öğeleri ve başlıca motiflerini karşılaştırıyor. Nart Destanlarındaki çelişkileri açığa çıkartıyor.

NURAY GÖK AKSAMAZ, NART DESTANLARINDAN ESİNLENEREK KALEME ALDIĞI ŞİİRLERİNİ DE OKUYUCUYLA BULUŞTURUYOR (FOTOĞRAF: KADİR İNCESU)

Nuray Gök Aksamaz, Nart Destanlarının kökeniyle ilgili tezleri, tartışmaları ve yorumları çelişkileriyle birlikte değerlendirmeye açıyor. Nart Destanlarının farklı bakışlarla ve belirli kaygılarla değerlendirilmeye çalışılıyor olmasının arkaik öğelerle dolu olan, Kafkasya’da ortak kahramanlar üzerine anlatılagelen ve binlerce yıldır sözlü kültür geleneğinde yaşayan bu destanların, dünya mitolojisi içinde hak ettiği yeri zamanında alamamasına neden olduğunu vurguluyor.

Bu destanlar kuşaktan kuşağa yüzlerce yıl aktarılarak gelirken Kafkasya’da çok eski dönemlerin sosyo-ekonomik koşullarının ve kültürel özelliklerinin açığa çıkarılmasında kazıbilim verileri kadar önemli bir kaynaktır. Destanların kökenini, oluşum evrelerini, geçmişinin hangi yüzyıllara uzandığını kesin olarak belirlemek zor. Kafkasya Halklarının ortak tarihî destanları olan Nart Destanları binlerce yıl içinde günümüzdeki biçimini almıştır.

Bu bağlamda Nart Destanlarını Kafkasya mitolojisi olarak değerlendirmek önemli ve anlamlı görünüyor. Çünkü, epik envanter ortak bir temele dayanmaktadır. Destanlardaki ana kahramanlar benzer özellikleriyle ve adlarıyla Nart olarak anılıyor.

Sözü ‘Orağın Şarkısı‘ adlı şiiriyle Nuray Gök Aksamaz’a bırakıyorum:

Duyulur yakınışı halkın:

Sırdaş Tlepş, ulu Nart, gün yetmez bize

Ellerimizle toplarız başağı, geceleri de katıp güne

Çeker ayçayı bizden kendi halkı için bir pşı

Karanlığa gömülürüz!

Nart sayısı kadar ay işler Tlepş demirden

Tutuşturur bir kızılcığa ayçayı

Dökümevinde bir oraktır onun yaptığı ve kesilir halkının yakınışı

Unutulur korkusu da açlığın

Demirin tavı yansır Nart yüzüne ekin gibi

Kıvılcımla çözülüşü gülce duyurur Seteney

Akışı kana kanaya söylenir şarkısı hayra

aha ha hayraa aha ha hayraa ha hayraa!

(Önerilen Okumalar: Mehmet Tanju Akerman, ‘Nuray Gök Aksamaz ile Röportaj’, Sanat Yaprağı,  Haziran 2010, İstanbul; Nuray Gök Aksamaz, ‘Nart Destanları’, Tarih ve Toplum Aylık Ansiklopedik Dergi, Sayı 199, Temmuz 2000, İletişim Yayınları, İstanbul; Nuray Gök Aksamaz, ‘Nart Destanları ve Georges Dumézil’, Yeni Kafkasya Gazetesi, Sayı 36, Ağustos 2001, İstanbul; Sırrı Öztürk, ‘Nuray Gök Aksamaz ile Söyleşi ( ‘Resmî Tarih- Resmî İdeolojilerin Kuşatmasında Doğu- Batı Mitolojilerinin Sömürüsü’),  Sorun Polemik, Sayı 3, Yaz- Mayıs 2002, Sorun Yayınları, İstanbul.)

Ali İhsan AKSAMAZ

aksamaz@gmail.com