“Lazlar Lazdır, Gürcüler Gürcü, Zazalar Zaza!”
Ali İhsan Aksamaz: Gerçek anlamda Gürcü Aydını yoktu, ancak Bir-kaç Gürcü insanı yazıyor ve yayınlıyordu. Yazılarıyla, kitaplarıyla büyük Gürcü tarihine ilişkin bilgiler veriyorlardı. Çoğunlukla büyük işler yapıyorlardı fakat yazdıklarında, kitaplarında; Müslüman Gürcülerin neden “Batum”dan muhacir çıktıklarından, neden ata topraklarını bırakıp Osmanlıya neden sığındıklarını yazmıyorlardı. Ne var ki, durmadan “Lazlar Gürcü. Lazca, Gürcücenin diyalekti,” diye yazıyor ve söylüyorlardı. Bu kardeşliğin değil, düşmanlığın dili idi. O zamanki Kremlininin propagandası idi bu. Fakat Gürcü Aydınları da, bu düşmanca yola koyuldular. Lazlar ve Gürcüler, bir ailenin iki çocuğu idi, ancak yalnızca kardeş idiler. Gürcü, Gürcü idi, Laz da Laz; Gürcüce, Gürcü dili idi, Lazca da, Laz dili. Şimdi size sorayım; Lazlar Gürcü mü, Laz mı? Lazlar ve Gürcüler Türk mü, Gürcü mü?
Nevzat Kaya: Lazlar Lazdır, Gürcüler Gürcü, Zazalar Zaza. 2010 yılında Kafkas-Karadeniz Platform girişiminin ilk toplantısında Laz Kültür Derneği adına katılan Sayın İsmail Bucaklişi, bu soruyu bize sordu; “Gürcü camiasında, ‘Lazlar Gürcüdür’ şeklinde bir yaklaşım var, siz ne düşünüyorsunuz?” Ona yanıtımız; “bizler böyle düşünmüyoruz ve hiç bir halka kimlik dayatılmasını onaylamayız. Bu bizim sözümüzdür ve bu söz bizim için doğru olan yaklaşım olduğu için bağlayıcıdır ve bizi onlarla aynı tutmayın,” dedik. Konumuza gelirsek, akademik çevrelerde kabul edilen görüş, bir halkın ne olduğunu, sadece o halkın karar vereceği, vermesi gerektiği görüşü tartışmasız kabul edilir. Hatta, dile bile statüsünü dilin sahibi halkın vermesi gerektiğini savunan bu alanın akademisyenleri vardır. Bu konunun tartışılacak bir yanı yoktur. Tanınmış “Kartvelog” Tariel Putkaradze bile, kendi resmî görüşlerine dayanak oluşturmak için, bin takla atar kitaplarında. Çünkü yukarıda aktardığım genel yaklaşımları bilmektedir ve bunun baskısı altında sıkışır.
Aşağıda bir kitabından yaklaşımları şöyledir;
”Bu şartlar altında aşağıda Proto – Kartvelgil veya İberyalı –Kafkasyalı – Ön Asyalı boyları sayacağız. Onların büyük bir kısmınıGürcüler’in /Kartveller’in ataları olarak sayabiliriz: Muşkiler / Moshiler / Meshler (Hekatios Mileteli’ ye göreMoshiler Kolh boyudur), Daianeliler / Diauhiler / Taohiler, Kolaeliler, Haldeler, Tabaliler / Tibareniler / İberiler/ Saspeireliler/ Saspiriler, Koitiler/ Koitiler / Kvitiler, Korakslar, Marlar, Bekeyrler, Halidzoniler /Halibler, Haldeliler / Kaldeliler, Mosinoikler / Heptakometler, Didzerler, Bidzerler, Dzidritler, Makronlar / Makrokefallar, Pasianlar, Melanklarlar, Ekriktike, Ekekeirler, Heniohler, Sanlar / Canlar, Sanigler / Sanşkler,Lazlar, Abhazlar / Abasklar, Svanlar / Misimieliler, Svano-Kolhlar,Amarantlar (Kolha Boyları), Tusklar, Kahlar, Phoveliler, Herler…”
”Değerli okurlar
Kitabımda Kartveller’in (Laz-Megreller’in, Acaralılar’ın, Meshler’in, Kahetliler’in, Kartlililer’in v.s.) dil ve etno-kültürlerine ilişkin konular incelenmektedir. Bana göre kitapta sunulan deliller, bilgiler, düşünceler ve görüşler okurumuza Gürcüler tarihi konularını doğru anlamakta ve çağdaş dünyada Gürcistan’ın yer ile perspektiflerini öğrenmekte yardımcı olacaktır. ”(Tariel Putkaredze Gürcüler 1 Adlı kitabı arka sayfa yazısı, çeviri Abdullah Zorlu ve Giga Kamuşadze)
Görüldüğü gibi; her Kafkasyalı boy, binlerce yıl önceki boylar bile resmî görüşe dayanak oluşturmak için, Kartvellerin atası sayılarak, resmi görüşlerine dayanak oluşturulmaya çalışılıyor. Resmî tezleri savunmak bir akademisyen için çok zordur ve bunun için bin takla atmak zorunda kalınır. Bu konu da çok tartıştık, saldırıya uğradık. İşte bunlardan bir başkası; Fahrettin Çiloğlu.
Onunla da yaşanan bir tartışmadan sonra, ona gönderdiğim ve hâla yanıt vermediği mesajım;
“Kartveli olarak sınıflandırılan etnik gruplardan biri Megrellerdir. Megreller,”asıl Kartveliler”le kültürel bir farkı olmamasına rağmen, Gürcüceyle ilişkili, ama farklı bir dil konuşurlar ve 1930’larda ayrı bir etnik grup olarak değerlendirilmişlerdir. Megrel nüfusu ülkenin “Megrelia”ya da “Samegrelo”olarak adlandırılan batı bölgelerinde yoğunlaşmışlardır.” (Rusya federasyonu ve transkafkasya da etnik çatışmalar Hazırlayan: Fahrettin Çiloğlu sy.176-177) Şimdi; Sayın Fahretin Çiloğlu bazen Megrelceyi ayrı bir dil, bazen değil şeklinde açıklamaktadır.Veya metnin başlangıcında ‘etnik gruplardan biri’, alt paragrafta “asıl Kartveliler’le kültürel bir farkı olmamasına,…” şekline dönmektedir. O zaman sormak gerekir asıl Kartveli ve asıl olmayan Kartveliler mi vardır ve kimdir bunlar? Ve devamla şöyle bir ifade kullanılır: “1930’larda ayrı bir etnik grup olarak değerlendirilmişlerdir.” Neye inanalım, bir paragraf içinde birçok çelişki, bir birini yadsıyan açıklamalar. Megreller ayrı bir etnik grup mudur? Megrelce ayrı bir dil midir? Bir araştırmanın temel alınarak Fahrettin Çiloğlu tarafından hazırlandığı söylenen bir kitapta ki bütün bu açıklamalardan Çiloğlu sorumludur. Yazılan her şey onu bağlar. Çünkü bu bir çeviri değildir. Acara anavatan söyleminde vatan kavramını ülke ve devletle eş değer kılarak çok ‘duygusallaşan’ Çiloğlu bu aktardıklarımıza da net bir açıklama getirebilmelidir. Kartveli nedir? Modern anlamda ulusu ifade eden bir kavram ise, ki yukarıdaki anlatımlar onu gösterir, Türkiyeli Gürcülerin veya ‘Çveneburilerin’ birebir bu ulusun bir parçası olmadığı, olamayacağı açıktır. Çünkü böyle bir ulusun oluşumu sürecinde Türkiyeli Gürcüler olmadığı gibi, bir ulus için gerekli olan en başta toprak, kültür ve ruhsal şekillenme, aidiyet birliğine sahip olmadıkları, olamayacakları çok açıktır. Bu yüzden Türkiyeli Gürcüler Acara bölgesindeki Gürcülerle aynı boydan ve Gürcistan’ın genelindeki öbür gürcü boylarıyla aynı etnik kökene sahip bir halk oldukları açıktır. Acaba 1800’lerde ortak bir adlandırma söz konusu mudur bütün bu ortak etnik kökene ait halklar için?! Ve böyle bir ortak tanımlama var ise, bunun 100 yıl gibi kısa sürede ortadan kalkması veya unutulması mümkün müdür?! Dar anlamıyla kullanılan bir anavatan kavramından akıl almaz suçlamalar için fırsat yakaladığını sanan Çiloğlu, Çveneburi kavramını ve o zamanki durumu bize açıklayabilmelidir. Çiloğlu hiç bir şeyi açıklayamaz, çünkü derdi başka şeylerdir. Ve fırsat bulduğunu sanarak saldırılarda bulunmaktadır. Ne dediğini ve ne yaptığını bilmeyen biri tavrıyla çok iyi bir niyetle yapılan bir söyleme karşı, maksadını aşarak, bir Gürcü kurumuna karşı savaş açmaktadır. Bütün yazı boyunca Gürcüler diyen, Acara Gürcistan’da bir bölgedir, diyen bir yazıya karşı saldırı kampanyası düzenlemektedir. Biz sorarız Sayın Çiloğlu’na o zaman, siz nasıl Megreller ayrı bir etnik topluluktur dersiniz veya Megrelce ayrı dil. Veya ne demektesiniz? Bütün bu aktardıklarımızdan sonra biz değil, fakat milliyetçi Gürcüler sizi bölücülükle suçlayabilirler mi Sayın Çiloğlu? Biz suçlamayız, çünkü biz resmi tarih tezleri ile ve milliyetçi bir yaklaşımla halklara bakmayız.
“…Gürcü ulusunun iki kolu olan”Megreller”ile “asıl Kartveller”arasında artan bir gerginlik yarattı,…”(a.g.e sy.184) Bunun nasıl bir söylem olduğunu anlayanların bir zahmet bana da açıklamasını istiyorum.Yani bizim bildiğimiz ulus Kartveli idi. Gürcülerden, Laz-Megrel ve Svanlardan oluşan. Bir anda bu nasıl değişti anlayamadık. Bir anda her şey yer değiştirmiş oldu.
“Kartveli ise, Gürcüler, Lazlar, Svanlar ve Megreller’den oluşan bir ‘ulus’u tanımlamaktadır.”Kafkasya Yazıları sayı:3, sayfa: 43 pr.1 Fahrettin Çiloğlu) Aynı yıl içinde bir düzenleme ve bir yazı. Tam bir komedi. Neye inanalım şimdi biz?”
(Bu yazı 2010 yılında Fahrettin Çiloğlu’nun Gürcü Kültür Merkezi yönetimine saldırısı nedeniyle yazıp gönderdiğim ve yanıt beklediğim yazımdır, hâlâ da yanıt bekliyoruz.)
Yukarıda Fahrettin Çiloğlu’nun düştüğü açmazlar görülmektedir. Resmî görüşler ile çelişmemek ile gerçekler arasında sıkışma hali. Tabii ki birçok değişik yaklaşım var, dil ve etnik kimlik konusunda. Tek bir tarih olduğunun iddiası veya gerçek tarih iddiası nereden baktığınıza göre değişir. Amilcar Cabral’ın şu yaklaşımı olayı anlatır. ‘Aynen bir bitkinin çiçeğinde olduğu gibi, kültürde de tarihin sürekliliğini güvenlik altına alacak tohumu biçimlendirme ve aşılama ve aynı zamanda da göz önüne alınan toplumun evrim ve ilerleyiş ümitlerini temin etme yeteneği (…) vardır.” …Zira kültürün kitlesel bir karakteri olmakla birlikte, üniform değildir, yani toplumun bütün kesimlerinde eşit olarak gelişmemiştir… Toplumsal yapıdaki bu farklılıklar bir kere daha kültür ile ekonomi arasındaki ilişkiyi gözler önüne serer ve … genel tavırlarının farklılığını da açıklar.’ (Amilcar Cabral, “Son Konuşmalar”). Sonuçta biz kendini nasıl tanımladığı noktasında, her halka ve kişiye bırakılması taraftarıyız bu meselelerin. Bir halk veya kişi kendini nasıl kabul ediyorsa, ona saygı duyarız. Bizim Tariel ile bir polemiğimiz yok, o kendince görüşlerini açıklamış, doğru kabul eden eder, etmeyen de etmez. Kimsenin bir mecburiyeti yok bu nokta da. Bizim tarihimiz denilen nedir? Yönetenlerin, kralların tarihi mi? Yoksa ezilen- sömürülen halkın, halkların tarihi mi? Biz tarih deyince ikincisine bakıyoruz. Rus tarihini de biliriz, Osmanlı-Türk tarihini de, bunların kime nasıl baktığını da…
Sorunuza dönersek, Kartvel kavramı uluslaşma sürecinde çıkmıştır. Tiflis çevresinde hakim olan ve tarihsel olarak, siyasal, edebi ve yazılı dil etkinliğine sahip olan Kartli boyunun uluslaşma sürecinde, bu üstünlüğünü kullanmasıdır. Fakat Türkiye’de de yapıldığı gibi, bütün halklar aynı sepete konulunca, sorunların ve itirazların olması kaçınılmazdır. Halklar devletlerden daha eskidir. Halklar devletlere rağmen var olmuşlar, varlıklarını sürdürmeye çalışmışlardır. Bizim atalarımız Kartvel kelimesini bilmezler. Çünkü o zaman böyle bir adlandırma yoktur. Türkiyeli Gürcüler ve benim için Kartvel tanımı; Laz-Megrel ve Svanları inkâr ve asimilasyonu içeren bir durum söz konusu olmasa, sorun teşkil etmezdi. Ulusal bir bakış açısına sahip biri değilim. Fakat her ulusun bir ismi olacağına göre,bunun ne olduğu tartışma konusu edilemez.Fakat bu Kartvel kavramı,L az-Megrel ve Svan kardeşlerimizi inkâr ve asimilasyonunu içerdiği için ve bu durum ortadan kalkmadığı, kaldırılmadığı sürece, Kartvel tanımını hem kendi açımdan kabul etmem, hem de edilmemesi yönünde görüş bildiririm,çaba harcarım.
Sorunuzu şu örnekle bitireyim. Yakın zaman da Hindistan’ın Andaman ve Nicobar Adaları’nın bir parçası olan Kuzey Sentinel Adası’nda yaşayan binlerce yıllık kabile, misyoner Chau’yu oklarla vurarak öldürmüşlerdi. Bunun la ilgili İsveç’in saygın gazetelerinden Aftonbladet’te gazeteci Peter Kadhammar şöyle yazmaktadır; “Trajik bir durum ama yerliler mantıklı davranmış. Bir beyazın topraklarınıza ayak basmasına izin verirseniz, haritadan silinirsiniz. Uygarlığımız soykırıma dayanıyor. Soykırım politikası ancak bizim kıtamıza ulaştığında bir suç sayıldı.” Gazeteci Peter Kadhammar, sözlerini İnka Medeniyeti’ni örnek göstererek destekledi ve İspanyol istilasından sonra nüfuslarının 12 milyondan 2 milyona indiğini yazmıştır. Bu yazı Avrupa da tartışmalara yol açmıştır ve kamuoyu ikiye bölünmüştür. Soykırım bir insanlık suçudur. İnkâr ve asimilasyon ise, beyaz soykırımdır. Kim bu suça ortak olmak ister? Maalesef günümüzde de çıkıyor bu suça ortak olmak isteyenler. Son bir örnekle bitireyim. İsmail Beşikçi tanınmış, önemli bir sosyologdur. O bile “Zazalar Kürttür” şeklindeki Kürt siyasasının resmi tezini savunmaktadır. Nasıl bir aydın olmadır bu. Geçen facebook sayfamda şunları yazdım;
‘Nasıl ki İsmail Beşikçi, siyasî nedenlerle Zazaları Kürt kabul etmesi ile, bütün halkları Türk kabul eden Fahrettin Kırzıoğlu gibi ise, Tariel Putkaradze gibileri de İsmail Beşikçi gibidirler. ‘Megrel-Lazlara yönelik inkâr ve asimilasyon politikalarına her zaman karşı çıktığım gibi, Zazalar Kürttür resmi tezine de karşı çıktım. Bu konu da daha lise yıllarımda, ‘Kürtler Türktür’ tezine nasıl karşı çıktıysam, bunlara karşı çıkmakta aynı sorumluluğumun gereğidir. Bu konuda çok fazla tartışmalarım ve Zaza dostlarıma desteklerim oldu. Güzel dostluklar edindim. Bu konuyu eski bir kısa yazımla bitireyim, açıklayıcı olması adına;
‘Kürt siyasal hareketinin kuruluşundan bu güne hayata geçirdiği ‘Zazalar Kürttür’ yaklaşımı, T.C.’nin kuruluşunda oluşturulan ‘Herkes Türktür’ veya Gürcistan’da hâkim olan, ‘Megrel-Laz ve Svanlar Gürcüdür’ yaklaşımlarından farklı değildir. Dünyanın bütün değişik yerlerinde ulusal bir bakış açısına sahip, geç kalmış ulusal oluşumlarında çoğunlukla böyledir durum. Bu ulusal resmî bir ideoloji oluşturmak, bu şekilde daha güçlü bir siyasal birlik yaratmak çabasının gereği olmakla birlikte, bunu hayata geçirme de, inkâr, asimilasyon, baskı ve zor temel araçlar olarak kullanılmaktadır. Ve Kürt hareketi de az çok bu araçları Zazalara karşı kullanmıştır, kullanmaktadır.
Sorun böyle bir gerçeklikte sol yapıların Kürt hareketi veya HDP ile ortak zeminlerde hareket ederken, hiç bu konuya girmemeleri, bu konudaki itirazlarını yapmamalarıdır. Ki ‘Zazalar Kürttür’ yaklaşımı inkârcılıktır, asimilasyoncu bir görüştür. Bunun tartışması bile olmaz. Ki İsmail Beşikçi Hocanın da, bunu savunması onun adına büyük bir talihsizliktir. HDP ile birlikte hareket edilmesi veya desteklenmesi değildir sorun. Sorun Kürt hareketinin HDP içinde de büyük oranda hâkim kıldığı bu anlayışa rağmen, Solun bu inkârcı resmi görüşle imtihanıdır. Ki yerlerde sürünüyorlar, bu imtiham da HDP bileşeni Sol Yapılar ve sözde aydınlar!” Sorunuza yanıtı bitirirken bu tarz inkâr ve asimilasyona dayalı resmî tezler ile her duyarlı insanın, kendine aydın diyenin mücadele etmesi zorunluluktur. Çünkü halkları inkâr ve asimilasyon bir insanlık suçudur.
Ali İhsan Aksamaz: Belirtmeliyim ki, şimdiye kadar Gürcü Aydınları suçlu idiler. Çünkü eski Kremlinin propagandasını yaptılar durmadan: “Lazlar Gürcüdür; Lazca, Gürcücenin diyalektidir.” diye sayarak. Bu bizim kardeşliğimize düşmanlıktı. Lazca da, Gürcüce de Türkiye de ölüyor. Ancak Gürcü aydınları el-ele vererek Gürcüceyi, yaşatmıyor. Laz ve Gürcü Aydınları el-ele vererek Lazca ve Gürcücenin yaşaması-yaşatılması için bir şey yapmıyorlar. Laz Aydınları televizyonlardan haber veriyor: “Lazca ölüyor.” Gürcü Aydınları televizyonlardan haber veriyor: “Gürcüce ölüyor.” Ancak ne Gürcü Aydınları ne de Laz Aydınları el-ele vererek bir şey yapıyor. Lazca ve Gürcüceyi yaşatmak için. Dün böyle idi, şimdi de böyle. Bu Aydınlar ne istiyor; anadillerini yaşatmak mı, ya da şahsî ve başka işleri için bu mübarek duyguları kullanmak mı istiyorlar?! Ben bu işten hiçbir şey anlamadım. Peki, siz anlayabildiniz mi? Kim kim, kim kimin adamı belli değil!
Nevzat Kaya: SSCB döneminde halklar konusunda olumlu birçok şey yapılırken, büyük hatalar da yapıldı. Yok olmak üzere olan bazı halklar ayağa kaldırılırken, bazı halklar ise görmezden gelindi. Megrel-Lazlar buna örnektir. Sürgün ve toplama kampları da büyük hatalardan, hatta insanlık suçlarındandır. Bütün bu politikalara neden olan siyasî kaygılar ve iktidar hırsı olduğunu düşünüyorum. Soğuk Savaş Döneminde, Kremlin politikalarını savunan Gürcü Aydınlarını, bugünküler kadar suçlu göremiyorum. Hatalı idiler, fakat bu gibi durumları pek anlama şansları ve olanakları yok idi. Fakat günümüzde aynı politikaları sürdürenleri aynı şekilde değerlendiremeyiz. Kim kimin adamı veya kimin adamı olunduğu gerçekte önemli olmamalı idi, olmayabilirdi. Çünkü eğer ki, kimin adamı olunursa olunsun, burada bir halkın kimliğini yaşatma mücadelesi öncelenmiş olsa, sorun olmaz.
Bu mücadele alanında olan biri- iki şeyi bir birine karıştırmaz, ülke ve Anavatanındaki tercihlerini, mücadele alanına yansıtmaz. Bizim kimi sözde Gürcü Aydınları, Gürcistanda kim yönetimde ise, onun kuyruğuna takılıyorlar. Meselâ Fahrettin Çiloğlu. Tam bir Şaakaşvilici ve Amerikancıdır. Fakat bunu mücadele alanında ön plana çıkartmanın, sürekli ön plana koymanın mücadeleye ne faydası olur? Hiç bir faydası olmaz. Eğer ki, bu gibi kişilerin böyle bir kaygısı olsa, bu tercihlerini ön plâna çıkartmaz, mücadele alanında bu tercihleri ile hareket etmezlerdi. Demek ki, gerçekte bunların böyle dertleri yoktur.
(Devam edecek)
(Önerilen okumalar: Ali İhsan Aksamaz, “Gürcü Aydınları’nın Yayıncılık Faaliyetleri”, 6 IV 2020, sonhaber.ch/ hyetert.org; Ali İhsan Aksamaz, “Sandro’nun Hayatı”, 25 IV 2020, sonhaber.ch; Ali İhsan Aksamaz, “Gürcü Alfabesi ve Gürcüce’nin gelişimi”, 5 V 2020, sonhaber.ch; Ali İhsan Aksamaz, “Gürcü Ansiklopedik Sözlüğü Yayınlandı”, 23 XII 2021, sonhaber.ch/ gurcuhaber.com/ circassiancenter.com.tr; Candan Badem, “Çarlık Yönetiminde Kars, Ardahan, Artvin”, Aras Yayınları, İstanbul, 2018; Erdoğan Şenol, “Gürcü Ansiklopedik Sözlüğü”, Emsal Matbaa Tanıtım Hiz. San. ve Tic. Ltd. Şti., Ankara, 2021; Eşref Yılmaz: “Göç Olaylarında Bilgi Karmaşası Çok Yaygın!”, 21 V 2022, sonhaber.ch/ gurcuhaber.com/ circassiancenter.com.tr; Mehmet Ender Savcın: “Gürcistan’da akrabalarımız var!”, 11 X 2020, sonhaber.ch/ gurcuhaber.com; Murat Kasap: “Hep beraber güzel eserler ortaya çıkartalım!”, 23 I 2019, sonhaber.ch/ gurcuhaber.com/ circassiancenter.com.tr; Parna- Beka Çilaşvili, “Taşralı Gürcülerin” kendilerini yeniden keşfi”, 20 I 2017, tetripiala.wordpress.com; Pridon Khalvaşi, Erdoğan Şenol (Çeviren), Gece Kitaplığı, Ankara, 2019)
+
Noʒ̆ile- 3
“Lazepe Lazi renan, Gurcepe Gurci renan, Zazapeti Zaza renan!”
Ali İhsan Aksamazi: Mtini maanaten Gurci gamantaneri va rt̆u mara, ar-jur Gurci k̆oçik ç̆arupt̆es do ketabepe gamoçkumert̆es. Noç̆arepe mutepeşiten, ketabepe muşiten Gurcepeşi didi tarixişen ambarepe meçapt̆es. Didopeten didi dulyape ikipt̆es mara; noç̆arepe mutepeşiten, ketabepe mutepeşiten, Muslimani Gurcepek muşeni Batumişen mohaciri gamaxtes, muşeni p̆ap̆uşp̆ap̆upeşi dixape naşkves do Osmanlişa imt̆es, amk̆ata ambarepe va meçapt̆es. Murenki udodginu “Lazepe Gurci renan. Lazuri ren Gurculi nenaşi diyalekt̆i.”-yado ç̆arupt̆es do tkumert̆es. Aya va rt̆u cumalobaşi nena, aya rt̆u duşmanişi nena. Aya rt̆u emindroneri K̆remlinişi p̆rop̆aganda. Mara Gurculi gamantanerepeti aya duşmanuri gzas gedgiteret̆es. Lazepe do Gurcepe, ar ocağişi jur cuma rt̆es mara, xvala cuma rt̆es. Gurci, Gurci rt̆u; Laziti Lazi. Gurculi nena rt̆u Gurculi nena; Lazuri nena rt̆u nena, Gurculi nenaşi dialekt̆i var. Aʒ̆i gk̆itxat; Lazepe Gurci reni, Lazi reni? Lazepe do Gurcepe Turki renani, Gurci renani?
Nevzat K̆aya: Lazepe Lazi renan, Gurcepe Gurci renan, Zazapeti Zaza renan. 2010 ʒ̆anas rt̆u. K̆afk̆as-Uçamzoğaş P̆lat̆formişi inisiyat̆ifişi maartani ok̆oxtala p̆ʒ̆opxit çkin. Lazi K̆ult̆uruli Derneğişi coxoten, İsmail Bucak̆lişi Begiti aya ok̆oxtalas rt̆u. İsmail Bucak̆lişi Begik eşo mk̆itxes: “Gurculi camiak udodginu “Lazepe Gurci renanya “ tkumers. Tkvan aya dulya şeni mu izmontya”. Eşo mk̆itxeret̆es. Çkinti emus eşo nena gevuktirit: “Eşo dulya iqveni?! Çkin eşo va vizmont. Ar xalk̆is majura xalk̆işi minoba emp̆oze oxvenu mtini va ren do çkin amk̆ata xilafi dulyas mxuci va mepçapt; aya ren çkini nena. Aya nena ren mtini çkini şeni. Çkin entepe k̆ala ar va voret.” Eşo ptkvit çkin. Aʒ̆iti mtini meselaşa komoptat: Namusoni ak̆ademisyenepeşi nenaten, ar xalk̆işi minoba xolo eya xalk̆is kuçkin, majurapes var. Aya ren mʒxade do eşoti ik̆abulinen. Ar xalk̆işi st̆at̆u xolo eya xalk̆ik gonk̆vatups yado tkumernan aya speroşi ak̆ademisyenepek. Amk̆ata ak̆ademisyenepe koren. Aya mesele şeni niza oxvenuşi şansi va miğunan çkin.
Ali İhsan Aksamazi: Andğaneri oşʒ̆anura va ren (20) maeçani oşʒ̆anura. Aya ren (21.) eçi do maeçani oşʒ̆anura. Andğaneri ndğas ğomaneri ofiʒialuri/ resmuri ideolojepeten, çkar mitis mutu va axvenen. Emuşeni ki, finansuri kianak va içinops sinori. İnt̆ernet̆uri kianak va içinops sinori. K̆ap̆it̆alist̆uri sist̆emik va içinops sinori. Turkiyeşen (30) eçi do xut ʒ̆ana ʒ̆oxleşen ar ambari mekçat: “Turkiyes Kurdi va skidun, Kurdepe renan k̆art̆k̆urt̆uri Turkepe. Kurdepe, Germaşi Turkepe renanya” tkumert̆u oxenʒalek. “Kurduli, nena va ren; gverdi Turkuli, gverdi Arabuli, gverdi Farsuli, gverdi çkva muturi ğarğaluşi nena renya,” zop̆ont̆es namtini çkinerk̆oçepek. Murenki andğaneri ndğas, TRT̆-k 7/24 Kurduli nenaten ç̆andinaps. Andğaneri devletadamapek, “Çkin ar milleti voret. Çkvaçkva cincepeşen voret mara, ar milleti voret. Çkvadoçkva nananenapeti komiğunanya,” zop̆onan xolo oxenʒale-siyasetadamapek. Tkvanti giçkinan, Lazuri nena, Gurculi nena, Apxazuri nena, Kurduli nena, Çerkesuli nena, Zazuri nena ren menoʒxune dersi oxenʒaleşi nʒ̆opulapes. Aya ren aʒ̆ineri Turkiyeşi mʒxade. Aʒ̆i Lazepe Gurci renani, Turki renani; Lazepe do Gurcepe Turki renani?!
Nevzat K̆aya: Resmuri ideoloji muşi oşenu do ak̆ademiuri cambazobaten mileti moğerdinu şeni gzalepe gorups çinoberi “Kartvelogi” T̆ariel P̆utk̆aražekti. Jileni nizapeşen ambari kuğun do meç̆irderi ren do emuşeni.
Edo T̆ariel P̆ut̆k̆aražek ketabi muşis eşo ç̆arups:
“Xali eşo iquşiti, P̆rot̆o – Kartveluri varna İberuli-K̆afk̆asuri – p̆rot̆o Asyuri k̆ebilepe gamagisvarat. Entepeşi didi noʒ̆ilepe renan Gurcepeşi/ Kartvelepeşi babape; eşo mak̆oreʒxenan çkin: Muşkepe / Moşepe / Mesxepe (Hek̆atios Milet̆elişi nenaten, Mosxurepe renan K̆olxuri k̆ebile), Daianurupe / Diauhurepe / T̆aohurepe, K̆olaelurepe, Xaldurepe, T̆abaurepe / Tibarenurepe / İberulep/ Sasp̆irulepe/ Sasp̆urepe, K̆oit̆urepe/ K̆vit̆urepe, K̆orak̆surepe, Marulepe, Bek̆irulepe, Xalizonurepe/ Xaliburepe, Xaldurepe / K̆aldurepe, Mosinoik̆urepe / Xep̆t̆ak̆omet̆urepe, Dižerulepe, Bižurepe, Židrit̆urepe, Mak̆ronepe / Mak̆rok̆efalurepe, P̆asurepe, Melank̆urepe, Ek̆rik̆tiurepe, Ek̆ek̆eirupe, Xenioxurpe, Sanepe / Ç̆anepe, Sanigepe / Sanşk̆urepe, Lazepe, Abxazepe / Abask̆epe, Svanepe / Misimiurepe, Svani-K̆olxepe, Amarant̆urepelar (K̆olxuri k̆ebilepe), Tuşepe, K̆axurepe, P̆ovulepe, Xerepe…”
“Qoropeli mak̆itxalepe çkimi;
Kartvelepeşi (Lazi-Margalepeşi, Aç̆arulepeşi, Mesxurepeşi, K̆axet̆urepeşi, Kartlurepeşi do majurapeşi) nena do etno-k̆ult̆urişen molaşinaps ketabi çkimik. Çkimi simadaten; mak̆itxalepes delilepe, rabisk̆ape, simadape do zmonapeten Gurcepeşi Tarixişen ambarepe meçaps ketabik. Gurcepeşi Tarixi mskvaşa iguraginonan; Gurcistanişi sva so ren modernuli kianas, ayati k̆aixeşa žiraginonan; muşi p̆ersp̆ekt̆ifepeti oxoʒ̆onaginonan ketabi çkimişi teten; ketabi çkimik megişvilasunonan. ”(T̆ariel P̆ut̆k̆areže, “Gurcepe -1” coxoni ketabiş k̆ap̆ulaşi but̆k̆aşen. Ketabi Gurculi Nenaşen Turkuli Nenaşa goktireren Abdullah Zorlu do Giga K̆amuşažek)
Tkvanti k̆aixeşa žiropt; resmuri ideoloji muşi oşenu şeni, vitoşepeten ʒ̆anape ʒ̆oxleni K̆afk̆asuri k̆ebilebepeti Kartvelepeşi baba şinaps T̆ariel P̆ut̆k̆arežek. Aşotenti resmuri ideoloji muşi ok̆ap̆etanuşi gzalepe gorups T̆ariel P̆ut̆k̆arežek. Ak̆ademiuri cambazobaten, xilafi resmuri t̆ezepe oçumu ren dido meç̆ireli dulya ar ak̆ademisyeni şeni. Mileti moğerdinu do ocerapu şeniti, vitoşi gza gorups T̆ariel P̆ut̆k̆arežek. Aya resmuri ideolojepeş gurine, çkin dido niza dop̆it do çkinda dido memat̆es. Amk̆ata k̆oçepeşen arteri ren Fahrettin Çiloğli. Muşi k̆alati ar niza dop̆i ma int̆ernet̆iş gzaten. Emusti ar mesaji mevuncğoneret̆i, mara aʒ̆işa nena va gemiktiru Fahrettin Çiloğlik. Aya ren çkimi mesaji:
“Kartveli etnik̆uri grubepeşen arteriti Margalepe renan.”Mtini Kartvelepe” k̆ala K̆ult̆uruli ar çkvaneroba va uğunan Margalepes. Gurculi nenaşi oşkaruli ocağişen, mara ar çkva nena ğarğalapan Margalepek. 1930-oni ʒ̆anepes çkvaneri ar etnik̆uri grubi yado iç̆arines Margalepe. Margalepek k̆omp̆akt̆uro skidunan “Megrelia/ Samagralo” coxoni muxuri mutepeşis. (Rusya Federasyoni do Etnik̆uri Ok̆ok̆idinupe T̆ransk̆afk̆asyas; Fahrettin Çiloğlik xaziru, but̆k̆a:176- 177).” Namtini orapes “Margaluri ren ar çkva nena” yado, namtini orapesti “Margaluri va ren ar nena” yado ç̆arups Fahrettin Çiloğli Begik. Varna noç̆are muşişi geç̆k̆alas, Margalepe şeni “etnik̆uri grubepeş art-arti ren” yado, emedeni ek̆uleni p̆aragrafisti “mtini Kartvelpeşen k̆ult̆uruli ar çkvaneroba va uğunan Margalepes” yado ç̆arups Fahrettin Çiloğli Begik. Emoras Fahrettin Çiloğli Begis ok̆itxu domaç̆irs: Mtini Kartveli do Mtini navaren Kartveli reni do miepe renan amtape? Xolo Fahrettin Çiloğli Begik eşo ç̆arups: “1930-oni ʒ̆anepes çkvaneri ar etnik̆uri grubi yado iç̆arines Margalepe.” Fahrettin Çiloğli Begişi namu noç̆are mtini, namu noç̆are muşi xilafi ren?! Namu noç̆areşa xavesoba miğut̆an?! Artneri p̆aragrafişi doloxe ardido p̆aradoksi kuğun Fahrettin Çiloğli Begis. Margalepe Kartvelepeşi gale ar etnik̆uri grubi reni? Margaluri nena reni? Eya ketabişi mteli ambarepeşen nena-gemktiru ren Fahrettin Çiloğli Begi. Nena-gemktiru ren Fahrettin Çiloğli Begi, ketabi muşi tercume va ren do emuşeni.
Açkva dobadona do oxenʒale k̆ala dobadona Aç̆ara ar žirops Fahrettin Çiloğli Begik; eşo ižiren do aşotenti “ar çkva gagnapa” aqven emus. Mara jileni p̆aradoksuli notkvamepe muşiten, mu otkvalu unon, eya tişen k̆udeli otkvalu dvaç̆irs Fahrettin Çiloğli Begis. Kartveli mu do mi noren?! Modernuri maanaten, ar miletişi coxo reni Kartveli?! Fahrettin Çiloğli Begişi jileni nokvamepeşen eşo oxoiʒ̆onen. Eşo iqvaşiti, Turkiyeşi Gurcepe/”Çveneburepe” va renan Kartveli Miletişi noʒ̆ilepeşen do va iqvasunonan. Kartveli coxoni ar miletişi yeçkinduşi p̆rosesis, Turkiyeşi Gurcepe eya p̆rosesişi doloxe va rt̆es. Ekoni Kartveli Mileti k̆ala dixa, k̆ult̆uri, ar şuri, lamtinaluri artoba steri dinamik̆epe va uğut̆es Turkiyeşi Gurcepes/”Çveneburepes”. Aʒ̆iti amk̆ata dinamik̆epe va uğunan do va aqvasunonan. Aya ren mtini ambari. Aç̆araşi Gurcepe do Gurcistanişi majura Gurci k̆ebilepe k̆ala artneri etnik̆uri cinci kuğunanTurkiyeşi Gurcepes. P̆ea ar cincişen moxtimeri xalk̆epes artneri oşkaruli coxo uğut̆esi 1800-oni ʒ̆anapeşi Gurcistanis?! Oki 1800-oni ʒ̆anapeşi Gurcistanişi artneri etnik̆uri cincişen k̆ebilepes Kartveli coxont̆es; artneri oşkaruli mileturi coxo uğut̆es,muşeni aya coxo entepes gundunu oşi ʒ̆ana steri mk̆ule oraşi doloxe?! Aya mumkyuni reni?! Mʒ̆ule maanaten vixmaret̆i ma nanadixaş k̆onsepti; aya otkvalu domaç̆irs ma. Mara çkimda mʒudi mok̆idu şeni, Fahrettin Çiloğli Begik aya xali fursat̆i şinaps. Çveneburiş k̆onseptişen do 1800-oni ʒ̆anapeşi xalişen molaşinu dvaç̆irs Fahrettin Çiloğli Begis. Mtini giʒ̆vat; Fahrettin Çiloğli Begis çkar mutuşen molaşinuşi xali va uğun, derdi muşi çkva ren do emuşeni. Udodginu mʒudi momok̆idapan; Fursat̆i maquya uçkin Fahrettin Çiloğli Begis. Emuk mu tku do mu qu, noxvene do notkvamepe muşişen ambari va uğun emus. Edo k̆ai niyetiten molaşineri ar nenaşa nodgitu şeni, Gurcepeşi muessese k̆ala ok̆ok̆idinuşi gzalepe gorups Fahrettin Çiloğli Begik. Udodginu Gurcepeşen do Gurcistanişi muxuri Aç̆araşen molaşinaps mak̆ale çkimik. Mara xoloti aya mak̆aleşa nodgitu do p̆rovok̆asyonişi k̆amp̆anyape oʒ̆opxuşi gzalepe gorups Fahrettin Çiloğli Begik. Aʒ̆i Fahrettin Çiloğli Begis xolo p̆k̆itxat:
Fahrettin Çiloğli Begi; “Margalepe mtini Kartveli va renan, ar çkva etnik̆uri grubi renan do ar çkva nena kuğunan” yado ç̆arupt tkvan. Aya noç̆arepe tkvanişi gurine, nasyonalist̆i Gurcepek sep̆arist̆oba k̆ap̆ulas mogok̆idapani, eşo oğoduşi hak̆i uğunani entepes?! K̆ap̆ulas sep̆arist̆oba mogok̆idapt çkin, xalk̆epes resmuri tarixişi t̆ezepeşi nasyonalist̆uri gagnapaten k̆imet̆i va mepçapt do emuşeni.
“…Gurci Miletişi jur noʒ̆ileşen “Margalepe” do “mtini Kartvelepeşi” doloxe yeçkindu do uxuzuroba…” (Rusya Federasyoni do Etnik̆uri Ok̆ok̆idinupe T̆ransk̆afk̆asyas; Fahrettin Çiloğlik doxaziru, but̆k̆a:184); ipti aya ç̆arups Fahrettin Çiloğli Begik. Xolo artneri Fahrettin Çiloğli Begik eşo ç̆arups: “Kartveli ren Gurcepe, Lazepe, Svanepe do Margalepeşen ʒ̆opxineri “miletişi coxo” (Kafkasya Yazilari, nomera: 3, but̆k̆a 43, p̆aragrafi:1/ Fahrettin Çiloğli).
Ma Fahrettin Çiloğli Begişi noç̆arepeşen çkar mutu va oxomaʒ̆onu; tkvan oxogaʒ̆onesi?! Mitxanik miʒ̆vas do mati oxomaʒ̆ona! Ar mileti kort̆u do coxont̆u Kartveli; hoi?! Gurcepe, Lazi-Margalepe do Svanepeşen ʒ̆opxineri ar miletişen molaşinaps Fahrettin Çiloğli Begik. Fahrettin Çiloğli Begik doç̆areren jileni aya p̆aradoksuli nenape artneri ʒ̆anaşi doloxe. Aya ren tişen k̆udelişa k̆omedi. Fahrettin Çiloğli Begişi namu noç̆areşa xavesoba miğut̆an aʒ̆i?!
(Fahrettin Çiloğli Begik GK̆M-s mʒudi mok̆ideret̆u 2010 ʒ̆anas; k̆ap̆ulas mʒudi momok̆ideret̆es. Hemindros çkinti emus aya kart̆ali mendevuncğoneret̆it; emuk nena gemikturan, eşo mint̆es çkin, mara aʒ̆işa çkin nena va gemiktires Çiloğli Begik.)
Jileni noç̆arepe muşişen k̆aixeşa ižiren, Fahrettin Çiloğli Begis kuğun nosi mğiri do resmuri ideoloji do mʒxadeşi oşkendas eşadgin do mutu var! Ho, moro mu, nena do etnik̆uri minobaşen ambaroni ar var, dido gagnapa koren; aya komiçkin mati. So dodgitur, ekoni simadaten oxogaʒ̆onen amk̆ata dulyape; resmuri tarixitenti, mtini tarixiten oxogaʒ̆onen amk̆ata dulyape. Amilk̆ar K̆abralikti molaşinaps amk̆ata gagnapaşen: “Muç̆o ar mzgudaşi pukuris kuğun, eşo; tasi oʒ̆opxu, gemp̆onu do lamtinalaşi ʒ̆oxlextimuşi omudepe oç̆k̆aduşi menceli kuğun k̆ult̆uristi tarixişi doloxe (…) “K̆ult̆uristi kuğun xalk̆uri k̆arak̆t̆eri, mara aya va ren mtelo uniformi; eşo ptkvat na, aşo ptkvat na, lamtinanaşi k̆arta noʒ̆ile va moirderen ark̆aeli… Lamtinaluri aya çkvanerobapek xolo moʒ̆irapan k̆ult̆uri do ek̆onomişi irtibati do … generaluri tavirepeşi çkvanerobati molamişinapan.”(Amilk̆ar K̆abrali, “Çodinoni Noğarğalepe”). Edo axiris ar xalk̆ik varna k̆oçik ti-muşişi minoba ti-muşik ognapas, aya ren ʒ̆ori; çkinti eşo minonan. Çkinti ar xalk̆is varna ar k̆oçis eya k̆arari muşiten k̆imet̆i mepçapt. T̆arieli P̆utk̆araže Begi k̆ala doxmeli p̆olemik̆i va miğunan çkin. Emuk simadepe muşişen molaşinaps, çkinti çkini simadepeşen molapşinapt. Arik “ʒ̆ori renya” tkvas, majurakti “ʒ̆ori va renya” tkvas. Mu p̆at?! Çkar miti, çkar mitişi simadaşa mek̆ireli va ren tok̆iten. Çkini tarixi yado ğarğalapan. Mu ren aya tarixi?! Ti-mçxupeşi, mapapeşi tarixi reni aya?! Varna zeri-umanceli xalk̆epeşi tarixi reni aya?! Tarixi itkvinaşi; zeri-umanceli xalk̆epeşi gagnapaten oxovoʒ̆onap çkin eya tarixi. Rusuli Tarixişenti ambari komiğunan çkin, Osmanli-Turkepeşi Tarixişenti ambari komiğunan çkin. Mitxanepes namu gagnapaten tarixişi simada uğunan, eya dulyaşenti tişen k̆udelişa ambari komiğunan çkin…
Aʒ̆ita komoptat tkvani k̆itxalaşa; Aya zit̆a, Kartveli yeçkindu miletobaşi p̆rosesis. Tbilisişi gomorgvaşen muxuri Kartlişi k̆ebiles tarixuro kuğut̆u p̆olit̆ik̆uri, edeburi do ç̆areli nenaşi menceli. Edo muxuri Kartlişi k̆ebilek ixmaru aya gecgina muşi miletobaşi p̆rosesis. Mara Gurcistanisti Turkiyes steri, mteli xalk̆epe ar işinuşi, amk̆ata p̆roblemepe do nodgitupe yeçkindu; aya rt̆u normali. Xalk̆epeşi tarixi ren umosi mcveşi oxenʒalepeşi tarixişen. Xalk̆epe oxenʒalepeşen va yeçkinderet̆es. Oxenʒalepe va uğut̆es entepes mara, xoloti kort̆es, xoloti skides. Çkini babapes Kartveli yado ar zit̆aşen ambari va uğunan. Mohacirobaşi oras amk̆ata ar coxo va rt̆u do emuşeni. Turkiyeşi Gurcepe do çkimi toliten giʒ̆vat; Laz- Margalepe do Svanepeşi nena va moivaraşi do aşoten entepeşi minoba asimilasyoni va oğodaşi, p̆roblemi va rt̆u zit̆a Kartveli. Mileturi ar gagnapa va miğun ma. Mara k̆arta miletis ar coxo kuğun, ayati ren dido normali; aya va ren p̆olemik̆işi dulya. Mara zit̆a Kartvelik moivars Laz-Margali do Svani cumalepe çkinişi nenape. Edo aya asimilasyonist̆uri gagnapa skidaşakis, ma hemi aya zit̆aşa mevodginaminon, hemiti aya zit̆aşa cumaluri xavesoba va maqvasunon.
Eşo voçodina: Xolosuri oraşakis, Olande Sent̆ineli coxoni mesi rt̆u Hindistanişi Andamani do Nik̆obari coxoni mesepeşi ar noʒ̆ile. Aya mesişi k̆ebilek oğurineren misyoner Çau isinciten. İsveçreşi çinoberi gazetepeşen Aft̆onbladet̆işi jurnalist̆i Pet̆er K̆adhammar eşo ç̆areren aya ambari: “T̆rajiuri ar xali ren, mara svalyarepek nositen ar dulya qverenan. Ar xalk̆ik ar “Xçes” gza meçaşi, eya xalk̆is ç̆umen va aqven. Mtini giʒ̆vat; çkini medeniyeti yeçkinderen jenosidişen. ʒ̆oxleşen jenosidiş p̆olit̆ik̆a va işineret̆u k̆abaeti çkini kianas. Mara jenosidi k̆abaeti işinu, çkini kianaşa moxtuşi. “Nenape muşişi mtinoba, İnk̆a Medeniyetişen molaşinutenti moʒ̆ires Jurnalist̆i Pet̆er K̆adhammarik. ʒ̆oxleşen İnk̆apeşi maxoroba rt̆u vitour milyoni. İspanyoluri istila şk̆ule, İnk̆apeşi maxoroba rt̆u jur milyoni.” Eşo ç̆areren jurnalist̆i Pet̆er K̆adhammarik. Aya ambari şk̆ule p̆olemik̆i yeçkinderen Avrup̆aşi xalk̆işi şkas. Jenosidi ren k̆oçinobaş k̆abaeti. Movaru do asimilasyoni oğoduti ren xçe jenosidi. Aya p̆at̆inobaşi oşkari oqopimu guris mek̆agilapani?!
Gurişmeç̆voni ren, andğaneri ndğasti amk̆ata xçe jenosidişi oşkari ar-jur va ren. Ar ambarişenti molagişinat do aya voçodina ma. İsmail Beşikçi Begi ren çinoberi do beciti sosyologi. İsmail Beşikçi Begikti “Zazape Kurdi renanya” tkumers. Kurduli p̆olit̆ik̆aşi resmuri t̆ezis numxvacups İsmail Beşikçi Begik. Muperi Gamantaneri ren İsmail Beşikçi Begi?! Tokseris faysbuk̆işen eşo dop̆ç̆ari ma:
“P̆olit̆ik̆uri sebebepeten, İsmail Beşikçi Begik Zazape Kurdi cinconi ognapaps; Fahrettin Kirzioğli Begikti Turkiyeşi mteli xalk̆ape Turki cinconi ognapaps. İsmail Beşikçiti, Fahrettin Kirzioğli steri ren; T̆ariel P̆utk̆aražepe steri k̆oçepeti İsmail Beşikçi steri renan.
“Namu p̆olit̆ik̆ak Margal-Lazepe moivaru do entepe asimilasyoni oğodu na, ma eya p̆olit̆ak̆aşa mevodgiti, Zazape Kurdi renan yado ambaroni resmuri t̆ezişati mevodgiti ma. Lise ʒ̆anapeşen doni, “Kurdepe Turki renan yado ambaroni resmuri t̆ezişati mevodgiti ma. Aʒ̆işk̆uleti aya resmuri t̆ezepeşa nodgitu ren çkimi anank̆eni; aya ambarepeş gurine, dido p̆olemik̆epe do nizape dop̆i do Zaza menabrepes p̆anda mxuci mepçi ma. Aya oraşi doloxe dido mskva manebrape maqu. Aya dulyaşen ambaroni mcveşi ar noç̆are çkimişen molapşina do voçodina:
“İptineri dğaşen doni, Kurduli p̆olit̆ik̆uri Oxonk̆anak “Zazepe Kurdi renanya” tkumers. Geç̆k̆ala muşişen doni, Turkiyeşi Cumhuriyetikti “ Turkiyeşi mteli xalk̆i Turki renanya” tku. Gurcistanişi resmuri ideolojik “Margal Lazepe do Svanepe Gurci renanya” tkumers. Aya sum resmuri ideolojisti çkvaneroba va uğun. Majura xalk̆epe movaru do asimilasyoni oğoduşi gzas gedgiteren oyaneri nasyonalist̆uri mteli mencelepek kianaşi çkvadoçkva svalepes; entepeşi miletobaşi dulya aşo ren. Aya nasyonalist̆uri mencelepek resmuri ideoloji yoçkindapan, çkva k̆ap̆et̆i p̆olit̆ikuri artianoba unonan do emuşeni. Mara amk̆ata p̆olit̆ikuri artianoba ok̆ap̆et̆anu şeni, mʒudi, movaru, asimilasyoni oğodu, gebažga do zori ixmars nasyonalist̆uri mencelik. Edo Kurduli p̆olit̆ik̆uri oxonk̆anakti amk̆ata vasitape eşo varna aşo dixmaru do xoloti ixmars Zazapeşa medgineri.
Mara k̆vazaluri fraksiyonepek Kurduli oxonk̆anas/ HDP̆-s nuxvacupan do va nodgitapan jileni resmuri ideolojişa. “Zazape Kurdi renan” yado otkvalu ren mamovare do asimilasyonuri gagnapa. Aya p̆olemik̆uri dulya va ren. “Zazape Kurdi renan” yado İsmail Beşikçi Xocak numxvacups Kurduli oxonk̆anas. Aya ren İsmail Beşikçi Xocaşi didi ubedineroba. HDP̆ k̆ala dodgitu varna emus omxvacu va ren p̆roblemi. Kurduli oxonk̆anak “Zazape Kurdi renan” yado ar simada HDP̆-s k̆abuli doxvenapu, mara aya ren k̆vazaluri p̆olit̆ik̆aşi imtiani resmuri ideolojişa medgineri. Aya imtiani ren mʒudişi, k̆aixeşa ižiren. HDP̆-şi manebra k̆vazaluri fraksiyonepe renan nenaten Gamantanerepe!” Amk̆ata movaru do asimilasyoni temeloni resmuri t̆ezepeşa nodgitu ren k̆arta Gamantaneri coxoni k̆oçişi anank̆eni. Amk̆ata resmuri ideolojepeşa nodgitu dvaç̆irs k̆arta Gamantaneris. Xalk̆epe movaru do entepe asimilasyoni oğodu ren k̆oçinobaşi k̆abaeti do emuşeni.”
Ali İhsan Aksamazi: Otkvalu domaç̆irs; aʒ̆işa Gurci Gamantanerepe k̆abaetoni renan. Emuşeni ki, mcveşi K̆remlinişi p̆rop̆agandepe qves udodginu: “Lazepe Gurci renan; ren, Lazuri ren Gurculi nenaşi dialekt̆i.”. Aya rt̆u duşmanoba çkineburi cumalobaşa. Lazuri nenati, Gurculi nenati ğurun Turkiyes. Mara Gurci Gamantanerepek xe-ok̆ok̆limeri va çalişapan Gurculi nenaşi oskidu şeni. Lazi do Gurci Gamantanerepek xe-ok̆oklimeri va içalişepan Lazuri nena do Gurculi nenapeşi oskidu-oskedinu şeni. Lazi Gamantanerepek t̆elevizyonişen ambarepe meçapan: “Lazuri nena ğurun.” Gurci Gamantanerepek t̆elevizyonepeşen ambarepe meçapan: “Gurculi nena ğurun.” Mara varti Gurci do varti Lazi Gamantanerepek xe-ok̆ok̆limeri çkar mutu va ikipan Lazuri nena do Gurculi nenapeşi oskidu-oskedinu şeni. Aya dulya ğomanti aşo rt̆u, aʒ̆iti aşo. Am Gamanatanerepes mu unonan; nananenape mutepeşişi oskedinui varna şaxsuri varna ar çkva dulya mutepeşi şeni, aya xvameri zmona oxmarui?! Ma aya dulyaşen çkar mutu va oxomaʒ̆onu. Tkvan mutu oxogaʒ̆onesi p̆ea? Mi mi ren, mi mişi k̆oçi ren, belli va ren!
Nevzat K̆aya: Xalk̆apeşi raxat̆oba do k̆anioba şeni p̆ozit̆ifuri dulyape ixvenu Soyvetistanişi oras, mara didi xilafi dulyapeti ixvenu; aya komiçkinan. Eşo-aşo ğureli namtini xalk̆epes imxvacinu nenaluri speros. Mara namtini xalk̆epeti va işinu. Magral-Lazepe renan amk̆ata xalk̆epeşen. Uçva do k̆onsant̆rasyonişi k̆amp̆ape rt̆es didi xilafepeşen; mtini giʒ̆vat, aya ren k̆oçinobaşi k̆abaeti. Aya xilafi p̆olit̆ik̆apeşi sebebi ren p̆olit̆ik̆uri endişe do iktidariş xirsi; ma eşo komiçkin. Qini Ok̆ok̆idinuşi oraşi Gurci Gamantanerepek K̆remlinişi xilafi p̆olit̆ik̆apes numxvaces mara, andğaneri Gurci Gamantanerepe k̆onari k̆abeotoni va rt̆es entepe. Xilafi qves, mara aya dulyape oxoʒ̆onuşi şansi do menceli va uğutes emindroneri Gurci Gamantanerepes. Mara andğaneri Gurci Gamantanerepek xolo emindroneri artneri p̆olit̆ik̆apes numxvacupan. Emuşeniti Qini Ok̆ok̆idinuşi oraşi Gurci Gamantanerepe do andğaneri Gurci Gamantanerepe ark̆aeli va mažirenenan çkin. Mi mişi k̆oçi ren; aya eşo beciti va ren, va iqventi. Mi mişi k̆oçi ren, eya eşo iqvas, mara ar xalk̆işi minoba oskedinu ren irişen beciti dulya. K̆oçik ar xalk̆işi minoba oskedinuşi gzas rt̆aşi, em k̆oçi mişi k̆oçi ren, eya va ren beciti do va ren aʒ̆ineri p̆roblemi çkini; ma eşo vizmon. Amk̆ata k̆oçik dobadona do nanadixaşi landaten va içalişeps aya speros. Nenaten Gurci akonuri namtini Gamantanerepe çkinik Gurcistanişi k̆arta oktalobas numxvaces. Fahrettin Çiloğli ren amk̆ata k̆oçepeşen. Saak̆aşvilist̆i do Amerik̆anist̆i ren am k̆oçi. Mara udodginu muşi aya xalişen molaşinu va ren feidoni mucadeleye çkini şeni. Amk̆ata k̆oçepes amk̆ata endişepe uğut̆es k̆onna, aya tercixiten va içalişept̆es mucadeleşi speros. Eşo ižiren, entepes amk̆ata derdi va uğunan.
(Naqonasunon)
+
ნოწილე – 3
“ლაზეფე ლაზი რენან, გურჯეფე გურჯი რენან, ზაზაფეთი ზაზა რენან!”
ალი იჰსან აქსამაზი: მთინი მაანათენ გურჯი გამანთანერი ვა რტუ მარა, არ-ჟურ გურჯი კოჩიქ ჭარუფტეს დო ქეთაბეფე გამოჩქუმერტეს. ნოჭარეფე მუთეფეშითენ, ქეთაბეფე მუშითენ გურჯეფეში დიდი თარიხიშენ ამბარეფე მეჩაფტეს. დიდოფეთენ დიდი დულჲაფე იქიფტეს მარა; ნოჭარეფე მუთეფეშითენ, ქეთაბეფე მუთეფეშითენ, მუსლიმანი გურჯეფექ მუშენი ბათუმიშენ მოჰაჯირი გამახთეს, მუშენი პაპუშპაპუფეში დიხაფე ნაშქვეს დო ოსმანლიშა იმტეს, ამკათა ამბარეფე ვა მეჩაფტეს. მურენქი უდოდგინუ “ლაზეფე გურჯი რენან. ლაზური რენ გურჯული ნენაში დიჲალექტი.”-ჲადო ჭარუფტეს დო თქუმერტეს. აჲა ვა რტუ ჯუმალობაში ნენა, აჲა რტუ დუშმანიში ნენა. აჲა რტუ ემინდრონერი კრემლინიში პროპაგანდა. მარა გურჯული გამანთანერეფეთი აჲა დუშმანური გზას გედგითერეტეს. ლაზეფე დო გურჯეფე, არ ოჯაღიში ჟურ ჯუმა რტეს მარა, ხვალა ჯუმა რტეს. გურჯი, გურჯი რტუ; ლაზითი ლაზი. გურჯული ნენა რტუ გურჯული ნენა; ლაზური ნენა რტუ ნენა, გურჯული ნენაში დიალექტი ვარ. აწი გკითხათ; ლაზეფე გურჯი რენი, ლაზი რენი? ლაზეფე დო გურჯეფე თურქი რენანი, გურჯი რენანი?
ნევზათ კაჲა: ლაზეფე ლაზი რენან, გურჯეფე გურჯი რენან, ზაზაფეთი ზაზა რენან. 2010 წანას რტუ. კაჶკას-უჩამზოღაშ პლატჶორმიში ინისიჲატიჶიში მაართანი ოკოხთალა პწოფხით ჩქინ. ლაზი კულტურული დერნეღიში ჯოხოთენ, ისმაილ ბუჯაკლიში ბეგითი აჲა ოკოხთალას რტუ. ისმაილ ბუჯაკლიში ბეგიქ ეშო მკითხეს: “გურჯული ჯამიაქ უდოდგინუ “ლაზეფე გურჯი რენანჲა “ თქუმერს. თქვან აჲა დულჲა შენი მუ იზმონთჲა”. ეშო მკითხერეტეს. ჩქინთი ემუს ეშო ნენა გევუქთირით: “ეშო დულჲა იყვენი?! ჩქინ ეშო ვა ვიზმონთ. არ ხალკის მაჟურა ხალკიში მინობა ემპოზე ოხვენუ მთინი ვა რენ დო ჩქინ ამკათა ხილაჶი დულჲას მხუჯი ვა მეფჩაფთ; აჲა რენ ჩქინი ნენა. აჲა ნენა რენ მთინი ჩქინი შენი. ჩქინ ენთეფე კალა არ ვა ვორეთ.” ეშო ფთქვით ჩქინ. აწითი მთინი მესელაშა ქომოფთათ: ნამუსონი აკადემისჲენეფეში ნენათენ, არ ხალკიში მინობა ხოლო ეჲა ხალკის ქუჩქინ, მაჟურაფეს ვარ. აჲა რენ მცხადე დო ეშოთი იკაბულინენ. არ ხალკიში სტატუ ხოლო ეჲა ხალკიქ გონკვათუფს ჲადო თქუმერნან აჲა სფეროში აკადემისჲენეფექ. ამკათა აკადემისჲენეფე ქორენ. აჲა მესელე შენი ნიზა ოხვენუში შანსი ვა მიღუნან ჩქინ.
ალი იჰსან აქსამაზი: ანდღანერი ოშწანურა ვა რენ (20) მაეჩანი ოშწანურა. აჲა რენ (21.) ეჩი დო მაეჩანი ოშწანურა. ანდღანერი ნდღას ღომანერი ოჶიციალური/ რესმური იდეოლოჟეფეთენ, ჩქარ მითის მუთუ ვა ახვენენ. ემუშენი ქი, ჶინანსური ქიანაქ ვა იჩინოფს სინორი. ინტერნეტური ქიანაქ ვა იჩინოფს სინორი. კაპიტალისტური სისტემიქ ვა იჩინოფს სინორი. თურქიჲეშენ (30) ეჩი დო ხუთ წანა წოხლეშენ არ ამბარი მექჩათ: “თურქიჲეს ქურდი ვა სქიდუნ, ქურდეფე რენან კარტკურტური თურქეფე. ქურდეფე, გერმაში თურქეფე რენანჲა” თქუმერტუ ოხენცალექ. “ქურდული, ნენა ვა რენ; გვერდი თურქული, გვერდი არაბული, გვერდი ჶარსული, გვერდი ჩქვა მუთური ღარღალუში ნენა რენჲა,” ზოპონტეს ნამთინი ჩქინერკოჩეფექ. მურენქი ანდღანერი ნდღას, თრტ-ქ 7/24 ქურდული ნენათენ ჭანდინაფს. ანდღანერი დევლეთადამაფექ, “ჩქინ არ მილლეთი ვორეთ. ჩქვაჩქვა ჯინჯეფეშენ ვორეთ მარა, არ მილლეთი ვორეთ. ჩქვადოჩქვა ნანანენაფეთი ქომიღუნანჲა,” ზოპონან ხოლო ოხენცალე-სიჲასეთადამაფექ. თქვანთი გიჩქინან, ლაზური ნენა, გურჯული ნენა, აფხაზური ნენა, ქურდული ნენა, ჩერქესული ნენა, ზაზური ნენა რენ მენოცხუნე დერსი ოხენცალეში ნწოფულაფეს. აჲა რენ აწინერი თურქიჲეში მცხადე. აწი ლაზეფე გურჯი რენანი, თურქი რენანი; ლაზეფე დო გურჯეფე თურქი რენანი?!
ნევზათ კაჲა: რესმური იდეოლოჟი მუში ოშენუ დო აკადემიური ჯამბაზობათენ მილეთი მოღერდინუ შენი გზალეფე გორუფს ჩინობერი “ქართველოგი” ტარიელ პუთკარაძექთი. ჟილენი ნიზაფეშენ ამბარი ქუღუნ დო მეჭირდერი რენ დო ემუშენი. ედო ტარიელ პუტკარაძექ ქეთაბი მუშის ეშო ჭარუფს:
“ხალი ეშო იყუშითი, პროტო – ქართველური ვარნა იბერული-კაჶკასური – პროტო ასჲური კებილეფე გამაგისვარათ. ენთეფეში დიდი ნოწილეფე რენან გურჯეფეში/ ქართველეფეში ბაბაფე; ეშო მაკორეცხენან ჩქინ: მუშქეფე / მოშეფე / მესხეფე (ჰეკათიოს მილეტელიში ნენათენ, მოსხურეფე რენან კოლხური კებილე), დაიანურუფე / დიაუჰურეფე / ტაოჰურეფე, კოლაელურეფე, ხალდურეფე, ტაბაურეფე / თიბარენურეფე / იბერულეფ/ სასპირულეფე/ სასპურეფე, კოიტურეფე/ კვიტურეფე, კორაკსურეფე, მარულეფე, ბეკირულეფე, ხალიზონურეფე/ ხალიბურეფე, ხალდურეფე / კალდურეფე, მოსინოიკურეფე / ხეპტაკომეტურეფე, დიძერულეფე, ბიძურეფე, ძიდრიტურეფე, მაკრონეფე / მაკროკეჶალურეფე, პასურეფე, მელანკურეფე, ეკრიკთიურეფე, ეკეკეირუფე, ხენიოხურფე, სანეფე / ჭანეფე, სანიგეფე / სანშკურეფე, ლაზეფე, აბხაზეფე / აბასკეფე, სვანეფე / მისიმიურეფე, სვანი-კოლხეფე, ამარანტურეფელარ (კოლხური კებილეფე), თუშეფე, კახურეფე, პოვულეფე, ხერეფე…”
“ყოროფელი მაკითხალეფე ჩქიმი;
ქართველეფეში (ლაზი-მარგალეფეში, აჭარულეფეში, მესხურეფეში, კახეტურეფეში, ქართლურეფეში დო მაჟურაფეში) ნენა დო ეთნო-კულტურიშენ მოლაშინაფს ქეთაბი ჩქიმიქ. ჩქიმი სიმადათენ; მაკითხალეფეს დელილეფე, რაბისკაფე, სიმადაფე დო ზმონაფეთენ გურჯეფეში თარიხიშენ ამბარეფე მეჩაფს ქეთაბიქ. გურჯეფეში თარიხი მსქვაშა იგურაგინონან; გურჯისთანიში სვა სო რენ მოდერნული ქიანას, აჲათი კაიხეშა ძირაგინონან; მუში პერსპექტიჶეფეთი ოხოწონაგინონან ქეთაბი ჩქიმიში თეთენ; ქეთაბი ჩქიმიქ მეგიშვილასუნონან. ”(ტარიელ პუტკარეძე, “გურჯეფე -1” ჯოხონი ქეთაბიშ კაპულაში ბუტკაშენ. ქეთაბი გურჯული ნენაშენ თურქული ნენაშა გოქთირერენ აბდულლაჰ ზორლუ დო გიგა კამუშაძექ)
თქვანთი კაიხეშა ძიროფთ; რესმური იდეოლოჟი მუში ოშენუ შენი, ვითოშეფეთენ წანაფე წოხლენი კაჶკასური კებილებეფეთი ქართველეფეში ბაბა შინაფს ტარიელ პუტკარეძექ. აშოთენთი რესმური იდეოლოჟი მუში ოკაპეთანუში გზალეფე გორუფს ტარიელ პუტკარეძექ. აკადემიური ჯამბაზობათენ, ხილაჶი რესმური ტეზეფე ოჩუმუ რენ დიდო მეჭირელი დულჲა არ აკადემისჲენი შენი. მილეთი მოღერდინუ დო ოჯერაფუ შენითი, ვითოში გზა გორუფს ტარიელ პუტკარეძექ. აჲა რესმური იდეოლოჟეფეშ გურინე, ჩქინ დიდო ნიზა დოპით დო ჩქინდა დიდო მემატეს. ამკათა კოჩეფეშენ ართერი რენ ჶაჰრეთთინ ჩილოღლი. მუში კალათი არ ნიზა დოპი მა ინტერნეტიშ გზათენ. ემუსთი არ მესაჟი მევუნჯღონერეტი, მარა აწიშა ნენა ვა გემიქთირუ ჶაჰრეთთინ ჩილოღლიქ. აჲა რენ ჩქიმი მესაჟი:
“ქართველი ეთნიკური გრუბეფეშენ ართერითი მარგალეფე რენან.”მთინი ქართველეფე” კალა კულტურული არ ჩქვანერობა ვა უღუნან მარგალეფეს. გურჯული ნენაში ოშქარული ოჯაღიშენ, მარა არ ჩქვა ნენა ღარღალაფან მარგალეფექ. 1930-ონი წანეფეს ჩქვანერი არ ეთნიკური გრუბი ჲადო იჭარინეს მარგალეფე. მარგალეფექ კომპაქტურო სქიდუნან “მეგრელია/ სამაგრალო” ჯოხონი მუხური მუთეფეშის. (რუსჲა ჶედერასჲონი დო ეთნიკური ოკოკიდინუფე ტრანსკაჶკასჲას; ჶაჰრეთთინ ჩილოღლიქ ხაზირუ, ბუტკა:176- 177).” ნამთინი ორაფეს “მარგალური რენ არ ჩქვა ნენა” ჲადო, ნამთინი ორაფესთი “მარგალური ვა რენ არ ნენა” ჲადო ჭარუფს ჶაჰრეთთინ ჩილოღლი ბეგიქ. ვარნა ნოჭარე მუშიში გეჭკალას, მარგალეფე შენი “ეთნიკური გრუბეფეშ ართ-ართი რენ” ჲადო, ემედენი ეკულენი პარაგრაჶისთი “მთინი ქართველფეშენ კულტურული არ ჩქვანერობა ვა უღუნან მარგალეფეს” ჲადო ჭარუფს ჶაჰრეთთინ ჩილოღლი ბეგიქ. ემორას ჶაჰრეთთინ ჩილოღლი ბეგის ოკითხუ დომაჭირს: მთინი ქართველი დო მთინი ნავარენ ქართველი რენი დო მიეფე რენან ამთაფე? ხოლო ჶაჰრეთთინ ჩილოღლი ბეგიქ ეშო ჭარუფს: “1930-ონი წანეფეს ჩქვანერი არ ეთნიკური გრუბი ჲადო იჭარინეს მარგალეფე.” ჶაჰრეთთინ ჩილოღლი ბეგიში ნამუ ნოჭარე მთინი, ნამუ ნოჭარე მუში ხილაჶი რენ?! ნამუ ნოჭარეშა ხავესობა მიღუტან?! ართნერი პარაგრაჶიში დოლოხე არდიდო პარადოქსი ქუღუნ ჶაჰრეთთინ ჩილოღლი ბეგის. მარგალეფე ქართველეფეში გალე არ ეთნიკური გრუბი რენი? მარგალური ნენა რენი? ეჲა ქეთაბიში მთელი ამბარეფეშენ ნენა-გემქთირუ რენ ჶაჰრეთთინ ჩილოღლი ბეგი. ნენა-გემქთირუ რენ ჶაჰრეთთინ ჩილოღლი ბეგი, ქეთაბი მუში თერჯუმე ვა რენ დო ემუშენი.
აჩქვა დობადონა დო ოხენცალე კალა დობადონა აჭარა არ ძიროფს ჶაჰრეთთინ ჩილოღლი ბეგიქ; ეშო იძირენ დო აშოთენთი “არ ჩქვა გაგნაფა” აყვენ ემუს. მარა ჟილენი პარადოქსული ნოთქვამეფე მუშითენ, მუ ოთქვალუ უნონ, ეჲა თიშენ კუდელი ოთქვალუ დვაჭირს ჶაჰრეთთინ ჩილოღლი ბეგის. ქართველი მუ დო მი ნორენ?! მოდერნური მაანათენ, არ მილეთიში ჯოხო რენი ქართველი?! ჶაჰრეთთინ ჩილოღლი ბეგიში ჟილენი ნოქვამეფეშენ ეშო ოხოიწონენ. ეშო იყვაშითი, თურქიჲეში გურჯეფე/”ჩვენებურეფე” ვა რენან ქართველი მილეთიში ნოწილეფეშენ დო ვა იყვასუნონან. ქართველი ჯოხონი არ მილეთიში ჲეჩქინდუში პროსესის, თურქიჲეში გურჯეფე ეჲა პროსესიში დოლოხე ვა რტეს. ექონი ქართველი მილეთი კალა დიხა, კულტური, არ შური, ლამთინალური ართობა სთერი დინამიკეფე ვა უღუტეს თურქიჲეში გურჯეფეს/”ჩვენებურეფეს”. აწითი ამკათა დინამიკეფე ვა უღუნან დო ვა აყვასუნონან. აჲა რენ მთინი ამბარი. აჭარაში გურჯეფე დო გურჯისთანიში მაჟურა გურჯი კებილეფე კალა ართნერი ეთნიკური ჯინჯი ქუღუნანთურქიჲეში გურჯეფეს. პეა არ ჯინჯიშენ მოხთიმერი ხალკეფეს ართნერი ოშქარული ჯოხო უღუტესი 1800-ონი წანაფეში გურჯისთანის?! ოქი 1800-ონი წანაფეში გურჯისთანიში ართნერი ეთნიკური ჯინჯიშენ კებილეფეს ქართველი ჯოხონტეს; ართნერი ოშქარული მილეთური ჯოხო უღუტეს,მუშენი აჲა ჯოხო ენთეფეს გუნდუნუ ოში წანა სთერი მკულე ორაში დოლოხე?! აჲა მუმქჲუნი რენი?! მწულე მაანათენ ვიხმარეტი მა ნანადიხაშ კონსეფთი; აჲა ოთქვალუ დომაჭირს მა. მარა ჩქიმდა მცუდი მოკიდუ შენი, ჶაჰრეთთინ ჩილოღლი ბეგიქ აჲა ხალი ჶურსატი შინაფს. ჩვენებურიშ კონსეფთიშენ დო 1800-ონი წანაფეში ხალიშენ მოლაშინუ დვაჭირს ჶაჰრეთთინ ჩილოღლი ბეგის. მთინი გიწვათ; ჶაჰრეთთინ ჩილოღლი ბეგის ჩქარ მუთუშენ მოლაშინუში ხალი ვა უღუნ, დერდი მუში ჩქვა რენ დო ემუშენი. უდოდგინუ მცუდი მომოკიდაფან; ჶურსატი მაყუჲა უჩქინ ჶაჰრეთთინ ჩილოღლი ბეგის. ემუქ მუ თქუ დო მუ ყუ, ნოხვენე დო ნოთქვამეფე მუშიშენ ამბარი ვა უღუნ ემუს. ედო კაი ნიჲეთითენ მოლაშინერი არ ნენაშა ნოდგითუ შენი, გურჯეფეში მუესსესე კალა ოკოკიდინუში გზალეფე გორუფს ჶაჰრეთთინ ჩილოღლი ბეგიქ. უდოდგინუ გურჯეფეშენ დო გურჯისთანიში მუხური აჭარაშენ მოლაშინაფს მაკალე ჩქიმიქ. მარა ხოლოთი აჲა მაკალეშა ნოდგითუ დო პროვოკასჲონიში კამპანჲაფე ოწოფხუში გზალეფე გორუფს ჶაჰრეთთინ ჩილოღლი ბეგიქ. აწი ჶაჰრეთთინ ჩილოღლი ბეგის ხოლო პკითხათ:
ჶაჰრეთთინ ჩილოღლი ბეგი; “მარგალეფე მთინი ქართველი ვა რენან, არ ჩქვა ეთნიკური გრუბი რენან დო არ ჩქვა ნენა ქუღუნან” ჲადო ჭარუფთ თქვან. აჲა ნოჭარეფე თქვანიში გურინე, ნასჲონალისტი გურჯეფექ სეპარისტობა კაპულას მოგოკიდაფანი, ეშო ოღოდუში ჰაკი უღუნანი ენთეფეს?! კაპულას სეპარისტობა მოგოკიდაფთ ჩქინ, ხალკეფეს რესმური თარიხიში ტეზეფეში ნასჲონალისტური გაგნაფათენ კიმეტი ვა მეფჩაფთ დო ემუშენი.
“…გურჯი მილეთიში ჟურ ნოწილეშენ “მარგალეფე” დო “მთინი ქართველეფეში” დოლოხე ჲეჩქინდუ დო უხუზურობა…” (რუსჲა ჶედერასჲონი დო ეთნიკური ოკოკიდინუფე ტრანსკაჶკასჲას; ჶაჰრეთთინ ჩილოღლიქ დოხაზირუ, ბუტკა:184); იფთი აჲა ჭარუფს ჶაჰრეთთინ ჩილოღლი ბეგიქ. ხოლო ართნერი ჶაჰრეთთინ ჩილოღლი ბეგიქ ეშო ჭარუფს: “ქართველი რენ გურჯეფე, ლაზეფე, სვანეფე დო მარგალეფეშენ წოფხინერი “მილეთიში ჯოხო” (ქაჶქასჲა ჲაზილარი, ნომერა: 3, ბუტკა 43, პარაგრაჶი:1/ ჶაჰრეთთინ ჩილოღლი).
მა ჶაჰრეთთინ ჩილოღლი ბეგიში ნოჭარეფეშენ ჩქარ მუთუ ვა ოხომაწონუ; თქვან ოხოგაწონესი?! მითხანიქ მიწვას დო მათი ოხომაწონა! არ მილეთი ქორტუ დო ჯოხონტუ ქართველი; ჰოი?! გურჯეფე, ლაზი-მარგალეფე დო სვანეფეშენ წოფხინერი არ მილეთიშენ მოლაშინაფს ჶაჰრეთთინ ჩილოღლი ბეგიქ. ჶაჰრეთთინ ჩილოღლი ბეგიქ დოჭარერენ ჟილენი აჲა პარადოქსული ნენაფე ართნერი წანაში დოლოხე. აჲა რენ თიშენ კუდელიშა კომედი. ჶაჰრეთთინ ჩილოღლი ბეგიში ნამუ ნოჭარეშა ხავესობა მიღუტან აწი?!
(ჶაჰრეთთინ ჩილოღლი ბეგიქ გკმ-ს მცუდი მოკიდერეტუ 2010 წანას; კაპულას მცუდი მომოკიდერეტეს. ჰემინდროს ჩქინთი ემუს აჲა ქარტალი მენდევუნჯღონერეტით; ემუქ ნენა გემიქთურან, ეშო მინტეს ჩქინ, მარა აწიშა ჩქინ ნენა ვა გემიქთირეს ჩილოღლი ბეგიქ.)
ჟილენი ნოჭარეფე მუშიშენ კაიხეშა იძირენ, ჶაჰრეთთინ ჩილოღლი ბეგის ქუღუნ ნოსი მღირი დო რესმური იდეოლოჟი დო მცხადეში ოშქენდას ეშადგინ დო მუთუ ვარ! ჰო, მორო მუ, ნენა დო ეთნიკური მინობაშენ ამბარონი არ ვარ, დიდო გაგნაფა ქორენ; აჲა ქომიჩქინ მათი. სო დოდგითურ, ექონი სიმადათენ ოხოგაწონენ ამკათა დულჲაფე; რესმური თარიხითენთი, მთინი თარიხითენ ოხოგაწონენ ამკათა დულჲაფე. ამილკარ კაბრალიქთი მოლაშინაფს ამკათა გაგნაფაშენ: “მუჭო არ მზგუდაში ფუქურის ქუღუნ, ეშო; თასი ოწოფხუ, გემპონუ დო ლამთინალაში წოხლეხთიმუში ომუდეფე ოჭკადუში მენჯელი ქუღუნ კულტურისთი თარიხიში დოლოხე (…) “კულტურისთი ქუღუნ ხალკური კარაკტერი, მარა აჲა ვა რენ მთელო უნიჶორმი; ეშო ფთქვათ ნა, აშო ფთქვათ ნა, ლამთინანაში კართა ნოწილე ვა მოირდერენ არკაელი… ლამთინალური აჲა ჩქვანერობაფექ ხოლო მოწირაფან კულტური დო ეკონომიში ირთიბათი დო … გენერალური თავირეფეში ჩქვანერობათი მოლამიშინაფან.”(ამილკარ კაბრალი, “ჩოდინონი ნოღარღალეფე”). ედო ახირის არ ხალკიქ ვარნა კოჩიქ თი-მუშიში მინობა თი-მუშიქ ოგნაფას, აჲა რენ წორი; ჩქინთი ეშო მინონან. ჩქინთი არ ხალკის ვარნა არ კოჩის ეჲა კარარი მუშითენ კიმეტი მეფჩაფთ. ტარიელი პუთკარაძე ბეგი კალა დოხმელი პოლემიკი ვა მიღუნან ჩქინ. ემუქ სიმადეფე მუშიშენ მოლაშინაფს, ჩქინთი ჩქინი სიმადეფეშენ მოლაფშინაფთ. არიქ “წორი რენჲა” თქვას, მაჟურაქთი “წორი ვა რენჲა” თქვას. მუ პათ?! ჩქარ მითი, ჩქარ მითიში სიმადაშა მეკირელი ვა რენ თოკითენ. ჩქინი თარიხი ჲადო ღარღალაფან. მუ რენ აჲა თარიხი?! თი-მჩხუფეში, მაფაფეში თარიხი რენი აჲა?! ვარნა ზერი-უმანჯელი ხალკეფეში თარიხი რენი აჲა?! თარიხი ითქვინაში; ზერი-უმანჯელი ხალკეფეში გაგნაფათენ ოხოვოწონაფ ჩქინ ეჲა თარიხი. რუსული თარიხიშენთი ამბარი ქომიღუნან ჩქინ, ოსმანლი-თურქეფეში თარიხიშენთი ამბარი ქომიღუნან ჩქინ. მითხანეფეს ნამუ გაგნაფათენ თარიხიში სიმადა უღუნან, ეჲა დულჲაშენთი თიშენ კუდელიშა ამბარი ქომიღუნან ჩქინ…
აწითა ქომოფთათ თქვანი კითხალაშა; აჲა ზიტა, ქართველი ჲეჩქინდუ მილეთობაში პროსესის. თბილისიში გომორგვაშენ მუხური ქართლიში კებილეს თარიხურო ქუღუტუ პოლიტიკური, ედებური დო ჭარელი ნენაში მენჯელი. ედო მუხური ქართლიში კებილექ იხმარუ აჲა გეჯგინა მუში მილეთობაში პროსესის. მარა გურჯისთანისთი თურქიჲეს სთერი, მთელი ხალკეფე არ იშინუში, ამკათა პრობლემეფე დო ნოდგითუფე ჲეჩქინდუ; აჲა რტუ ნორმალი. ხალკეფეში თარიხი რენ უმოსი მჯვეში ოხენცალეფეში თარიხიშენ. ხალკეფე ოხენცალეფეშენ ვა ჲეჩქინდერეტეს. ოხენცალეფე ვა უღუტეს ენთეფეს მარა, ხოლოთი ქორტეს, ხოლოთი სქიდეს. ჩქინი ბაბაფეს ქართველი ჲადო არ ზიტაშენ ამბარი ვა უღუნან. მოჰაჯირობაში ორას ამკათა არ ჯოხო ვა რტუ დო ემუშენი. თურქიჲეში გურჯეფე დო ჩქიმი თოლითენ გიწვათ; ლაზ- მარგალეფე დო სვანეფეში ნენა ვა მოივარაში დო აშოთენ ენთეფეში მინობა ასიმილასჲონი ვა ოღოდაში, პრობლემი ვა რტუ ზიტა ქართველი. მილეთური არ გაგნაფა ვა მიღუნ მა. მარა კართა მილეთის არ ჯოხო ქუღუნ, აჲათი რენ დიდო ნორმალი; აჲა ვა რენ პოლემიკიში დულჲა. მარა ზიტა ქართველიქ მოივარს ლაზ-მარგალი დო სვანი ჯუმალეფე ჩქინიში ნენაფე. ედო აჲა ასიმილასჲონისტური გაგნაფა სქიდაშაქის, მა ჰემი აჲა ზიტაშა მევოდგინამინონ, ჰემითი აჲა ზიტაშა ჯუმალური ხავესობა ვა მაყვასუნონ.
ეშო ვოჩოდინა: ხოლოსური ორაშაქის, ოლანდე სენტინელი ჯოხონი მესი რტუ ჰინდისთანიში ანდამანი დო ნიკობარი ჯოხონი მესეფეში არ ნოწილე. აჲა მესიში კებილექ ოღურინერენ მისჲონერ ჩაუ ისინჯითენ. ისვეჩრეში ჩინობერი გაზეთეფეშენ აჶტონბლადეტიში ჟურნალისტი ფეტერ კადჰამმარ ეშო ჭარერენ აჲა ამბარი: “ტრაჟიური არ ხალი რენ, მარა სვალჲარეფექ ნოსითენ არ დულჲა ყვერენან. არ ხალკიქ არ “ხჩეს” გზა მეჩაში, ეჲა ხალკის ჭუმენ ვა აყვენ. მთინი გიწვათ; ჩქინი მედენიჲეთი ჲეჩქინდერენ ჟენოსიდიშენ. წოხლეშენ ჟენოსიდიშ პოლიტიკა ვა იშინერეტუ კაბაეთი ჩქინი ქიანას. მარა ჟენოსიდი კაბაეთი იშინუ, ჩქინი ქიანაშა მოხთუში. “ნენაფე მუშიში მთინობა, ინკა მედენიჲეთიშენ მოლაშინუთენთი მოწირეს ჟურნალისტი ფეტერ კადჰამმარიქ. წოხლეშენ ინკაფეში მახორობა რტუ ვითოურ მილჲონი. ისფანჲოლური ისთილა შკულე, ინკაფეში მახორობა რტუ ჟურ მილჲონი.” ეშო ჭარერენ ჟურნალისტი ფეტერ კადჰამმარიქ. აჲა ამბარი შკულე პოლემიკი ჲეჩქინდერენ ავრუპაში ხალკიში შქას. ჟენოსიდი რენ კოჩინობაშ კაბაეთი. მოვარუ დო ასიმილასჲონი ოღოდუთი რენ ხჩე ჟენოსიდი. აჲა პატინობაში ოშქარი ოყოფიმუ გურის მეკაგილაფანი?!
გურიშმეჭვონი რენ, ანდღანერი ნდღასთი ამკათა ხჩე ჟენოსიდიში ოშქარი არ-ჟურ ვა რენ. არ ამბარიშენთი მოლაგიშინათ დო აჲა ვოჩოდინა მა. ისმაილ ბეშიქჩი ბეგი რენ ჩინობერი დო ბეჯითი სოსჲოლოგი. ისმაილ ბეშიქჩი ბეგიქთი “ზაზაფე ქურდი რენანჲა” თქუმერს. ქურდული პოლიტიკაში რესმური ტეზის ნუმხვაჯუფს ისმაილ ბეშიქჩი ბეგიქ. მუფერი გამანთანერი რენ ისმაილ ბეშიქჩი ბეგი?! თოქსერის ჶაჲსბუკიშენ ეშო დოპჭარი მა:
“პოლიტიკური სებებეფეთენ, ისმაილ ბეშიქჩი ბეგიქ ზაზაფე ქურდი ჯინჯონი ოგნაფაფს; ჶაჰრეთთინ ქირზიოღლი ბეგიქთი თურქიჲეში მთელი ხალკაფე თურქი ჯინჯონი ოგნაფაფს. ისმაილ ბეშიქჩითი, ჶაჰრეთთინ ქირზიოღლი სთერი რენ; ტარიელ პუთკარაძეფე სთერი კოჩეფეთი ისმაილ ბეშიქჩი სთერი რენან.
“ნამუ პოლიტიკაქ მარგალ-ლაზეფე მოივარუ დო ენთეფე ასიმილასჲონი ოღოდუ ნა, მა ეჲა პოლიტაკაშა მევოდგითი, ზაზაფე ქურდი რენან ჲადო ამბარონი რესმური ტეზიშათი მევოდგითი მა. ლისე წანაფეშენ დონი, “ქურდეფე თურქი რენან ჲადო ამბარონი რესმური ტეზიშათი მევოდგითი მა. აწიშკულეთი აჲა რესმური ტეზეფეშა ნოდგითუ რენ ჩქიმი ანანკენი; აჲა ამბარეფეშ გურინე, დიდო პოლემიკეფე დო ნიზაფე დოპი დო ზაზა მენაბრეფეს პანდა მხუჯი მეფჩი მა. აჲა ორაში დოლოხე დიდო მსქვა მანებრაფე მაყუ. აჲა დულჲაშენ ამბარონი მჯვეში არ ნოჭარე ჩქიმიშენ მოლაფშინა დო ვოჩოდინა:
“იფთინერი დღაშენ დონი, ქურდული პოლიტიკური ოხონკანაქ “ზაზეფე ქურდი რენანჲა” თქუმერს. გეჭკალა მუშიშენ დონი, თურქიჲეში ჯუმჰურიჲეთიქთი “ თურქიჲეში მთელი ხალკი თურქი რენანჲა” თქუ. გურჯისთანიში რესმური იდეოლოჟიქ “მარგალ ლაზეფე დო სვანეფე გურჯი რენანჲა” თქუმერს. აჲა სუმ რესმური იდეოლოჟისთი ჩქვანერობა ვა უღუნ. მაჟურა ხალკეფე მოვარუ დო ასიმილასჲონი ოღოდუში გზას გედგითერენ ოჲანერი ნასჲონალისტური მთელი მენჯელეფექ ქიანაში ჩქვადოჩქვა სვალეფეს; ენთეფეში მილეთობაში დულჲა აშო რენ. აჲა ნასჲონალისტური მენჯელეფექ რესმური იდეოლოჟი ჲოჩქინდაფან, ჩქვა კაპეტი პოლიტიქური ართიანობა უნონან დო ემუშენი. მარა ამკათა პოლიტიქური ართიანობა ოკაპეტანუ შენი, მცუდი, მოვარუ, ასიმილასჲონი ოღოდუ, გებაძგა დო ზორი იხმარს ნასჲონალისტური მენჯელიქ. ედო ქურდული პოლიტიკური ოხონკანაქთი ამკათა ვასითაფე ეშო ვარნა აშო დიხმარუ დო ხოლოთი იხმარს ზაზაფეშა მედგინერი.
მარა კვაზალური ჶრაქსიჲონეფექ ქურდული ოხონკანას/ ჰდპ-ს ნუხვაჯუფან დო ვა ნოდგითაფან ჟილენი რესმური იდეოლოჟიშა. “ზაზაფე ქურდი რენან” ჲადო ოთქვალუ რენ მამოვარე დო ასიმილასჲონური გაგნაფა. აჲა პოლემიკური დულჲა ვა რენ. “ზაზაფე ქურდი რენან” ჲადო ისმაილ ბეშიქჩი ხოჯაქ ნუმხვაჯუფს ქურდული ოხონკანას. აჲა რენ ისმაილ ბეშიქჩი ხოჯაში დიდი უბედინერობა. ჰდპ კალა დოდგითუ ვარნა ემუს ომხვაჯუ ვა რენ პრობლემი. ქურდული ოხონკანაქ “ზაზაფე ქურდი რენან” ჲადო არ სიმადა ჰდპ-ს კაბული დოხვენაფუ, მარა აჲა რენ კვაზალური პოლიტიკაში იმთიანი რესმური იდეოლოჟიშა მედგინერი. აჲა იმთიანი რენ მცუდიში, კაიხეშა იძირენ. ჰდპ-ში მანებრა კვაზალური ჶრაქსიჲონეფე რენან ნენათენ გამანთანერეფე!” ამკათა მოვარუ დო ასიმილასჲონი თემელონი რესმური ტეზეფეშა ნოდგითუ რენ კართა გამანთანერი ჯოხონი კოჩიში ანანკენი. ამკათა რესმური იდეოლოჟეფეშა ნოდგითუ დვაჭირს კართა გამანთანერის. ხალკეფე მოვარუ დო ენთეფე ასიმილასჲონი ოღოდუ რენ კოჩინობაში კაბაეთი დო ემუშენი.”
ალი იჰსან აქსამაზი: ოთქვალუ დომაჭირს; აწიშა გურჯი გამანთანერეფე კაბაეთონი რენან. ემუშენი ქი, მჯვეში კრემლინიში პროპაგანდეფე ყვეს უდოდგინუ: “ლაზეფე გურჯი რენან; რენ, ლაზური რენ გურჯული ნენაში დიალექტი.”. აჲა რტუ დუშმანობა ჩქინებური ჯუმალობაშა. ლაზური ნენათი, გურჯული ნენათი ღურუნ თურქიჲეს. მარა გურჯი გამანთანერეფექ ხე-ოკოკლიმერი ვა ჩალიშაფან გურჯული ნენაში ოსქიდუ შენი. ლაზი დო გურჯი გამანთანერეფექ ხე-ოკოქლიმერი ვა იჩალიშეფან ლაზური ნენა დო გურჯული ნენაფეში ოსქიდუ-ოსქედინუ შენი. ლაზი გამანთანერეფექ ტელევიზჲონიშენ ამბარეფე მეჩაფან: “ლაზური ნენა ღურუნ.” გურჯი გამანთანერეფექ ტელევიზჲონეფეშენ ამბარეფე მეჩაფან: “გურჯული ნენა ღურუნ.” მარა ვართი გურჯი დო ვართი ლაზი გამანთანერეფექ ხე-ოკოკლიმერი ჩქარ მუთუ ვა იქიფან ლაზური ნენა დო გურჯული ნენაფეში ოსქიდუ-ოსქედინუ შენი. აჲა დულჲა ღომანთი აშო რტუ, აწითი აშო. ამ გამანათანერეფეს მუ უნონან; ნანანენაფე მუთეფეშიში ოსქედინუი ვარნა შახსური ვარნა არ ჩქვა დულჲა მუთეფეში შენი, აჲა ხვამერი ზმონა ოხმარუი?! მა აჲა დულჲაშენ ჩქარ მუთუ ვა ოხომაწონუ. თქვან მუთუ ოხოგაწონესი პეა? მი მი რენ, მი მიში კოჩი რენ, ბელლი ვა რენ!
ნევზათ კაჲა: ხალკაფეში რახატობა დო კანიობა შენი პოზიტიჶური დულჲაფე იხვენუ სოჲვეთისთანიში ორას, მარა დიდი ხილაჶი დულჲაფეთი იხვენუ; აჲა ქომიჩქინან. ეშო-აშო ღურელი ნამთინი ხალკეფეს იმხვაჯინუ ნენალური სფეროს. მარა ნამთინი ხალკეფეთი ვა იშინუ. მაგრალ-ლაზეფე რენან ამკათა ხალკეფეშენ. უჩვა დო კონსანტრასჲონიში კამპაფე რტეს დიდი ხილაჶეფეშენ; მთინი გიწვათ, აჲა რენ კოჩინობაში კაბაეთი. აჲა ხილაჶი პოლიტიკაფეში სებები რენ პოლიტიკური ენდიშე დო იქთიდარიშ ხირსი; მა ეშო ქომიჩქინ. ყინი ოკოკიდინუში ორაში გურჯი გამანთანერეფექ კრემლინიში ხილაჶი პოლიტიკაფეს ნუმხვაჯეს მარა, ანდღანერი გურჯი გამანთანერეფე კონარი კაბეოთონი ვა რტეს ენთეფე. ხილაჶი ყვეს, მარა აჲა დულჲაფე ოხოწონუში შანსი დო მენჯელი ვა უღუთეს ემინდრონერი გურჯი გამანთანერეფეს. მარა ანდღანერი გურჯი გამანთანერეფექ ხოლო ემინდრონერი ართნერი პოლიტიკაფეს ნუმხვაჯუფან. ემუშენითი ყინი ოკოკიდინუში ორაში გურჯი გამანთანერეფე დო ანდღანერი გურჯი გამანთანერეფე არკაელი ვა მაძირენენან ჩქინ. მი მიში კოჩი რენ; აჲა ეშო ბეჯითი ვა რენ, ვა იყვენთი. მი მიში კოჩი რენ, ეჲა ეშო იყვას, მარა არ ხალკიში მინობა ოსქედინუ რენ ირიშენ ბეჯითი დულჲა. კოჩიქ არ ხალკიში მინობა ოსქედინუში გზას რტაში, ემ კოჩი მიში კოჩი რენ, ეჲა ვა რენ ბეჯითი დო ვა რენ აწინერი პრობლემი ჩქინი; მა ეშო ვიზმონ. ამკათა კოჩიქ დობადონა დო ნანადიხაში ლანდათენ ვა იჩალიშეფს აჲა სფეროს. ნენათენ გურჯი აქონური ნამთინი გამანთანერეფე ჩქინიქ გურჯისთანიში კართა ოქთალობას ნუმხვაჯეს. ჶაჰრეთთინ ჩილოღლი რენ ამკათა კოჩეფეშენ. სააკაშვილისტი დო ამერიკანისტი რენ ამ კოჩი. მარა უდოდგინუ მუში აჲა ხალიშენ მოლაშინუ ვა რენ ჶეიდონი მუჯადელეჲე ჩქინი შენი. ამკათა კოჩეფეს ამკათა ენდიშეფე უღუტეს კონნა, აჲა თერჯიხითენ ვა იჩალიშეფტეს მუჯადელეში სფეროს. ეშო იძირენ, ენთეფეს ამკათა დერდი ვა უღუნან.
(ნაყონასუნონ)