“Yedinci Kıta, yağmur ormanlarının yandığı ve plastik moleküllerinin okyanusları doldurduğu, içine girdiğimiz yeni dünyanın adı” Küratör Nicolas Bourriaud
Dünyada tehlikeli atık üretimi hızla artmaktadır.
Bu üretimin önemli bir kısmı Amerika Birleşik Devletleri ve Batı Avrupa Devletlerinde ortaya çıkmaktadır. Tarihsel süreç içerisinde ilk olarak bunların bertarafının gerekliliği ortaya çıkmış; akabinde tehlikeli atık üretiminin artışına paralel olarak bu devletlerde bunların depolanması ve ortadan kaldırılması sorunu yüksek maliyete, gelişmiş teknolojilere ve sıkı bir hukuki rejime tabi olmaya başlamıştır.*
Bu durum tehlikeli atıkların dünya üzerinde boşaltılabileceği uygun yer arayışlarını ortaya çıkarmıştır. Gelişmemiş veya gelişmekte olan devletler, atık üreticilerinin ya da aracıların uygun teklifleriyle yavaş yavaş tehlikeli atık depolamak amacıyla kullanılmaya başlanmıştır. Günümüzde gelişmiş devletlerle yapılan tehlikeli atık ticaretinin bir kısım geri kalmış devletler için önemli bir gelir kaynağı olduğunun söylenmesi mümkündür. Geri kalmış devletlerin tehlikeli atıkları kabul etmeleri, bu atıklarla ilgili doğru bilgi ve belgelerin verilmemesi; bu atıkların bertaraf edilmesi için gerekli teknik imkanların ve uzmanlığın olmaması ve tehlikeli atıkların taşınması ve ortadan kaldırmasının, aslında kendisinin problemlerle dolu olması, tehlikeli atıkların sınır ötesi taşınması ve sözde bertarafının bir uluslararası düzenlemeye konu olmasını gerektirmiştir.
1980’lerde sessiz sedasız başlayan çöp ticaretinin gürültü koparması ise ancak 1980’lerin sonuna denk geliyor ki; 5 Eylül 1986’da Khian Sea isimli bir kargo gemisi, ABD’nin Philadelphia şehrinden aldığı 14,855 tonluk toksik külleri boşaltacak bir liman bulmak üzere yola çıkıyor ve iki yıl boyunca Bahama Adaları başta olmak üzere Bermuda, Puerto Rico, Dominican Republic, Honduras Hollanda Antilleri de dahil 20’den fazla ülkeyi dolaşıyor. Bu süre zarfında kargosundaki zehirli atığın 4000 tonunu gübre maskesi altında Haiti’ye boşaltan gemi, kalan atık için yeni limanlar aramaya devam ediyor. Bu olay sonunda, Haiti atık ticaretini yasaklıyor. Gemi atık boşaltacak ülke bulamayınca, çareyi Yugoslavya’ya yanaşmakta buluyor. Burada taşıdığı atığın orijini anlaşılmasın diye ismini değiştirse de izini kaybettirmeyi başaramıyor. Nihayet, Kasım 1988’de yanaştığı ancak boşaltamadığı atığı, Singapur’dan Sri Lanka’ya taşırken Hint Okyanusu’na gizlice boşaltarak bu dertten kurtuluyor.
Öyle ki, bu olay, uluslararası camiada Basel Konvansiyonu adıyla, tehlikeli atıkların ticaretini düzenleyen anlaşmanın ortaya çıkmasına neden olmuştur. Basel Konvansiyonu’nun uluslararası düzeydeki çabaların bir sonucu olarak ortaya çıktığını belirtmek gerekir. Konvansiyon (Tehlikeli Atıkların Sınır Ötesi Taşınması ve Bertarafının Kontrolüne İlişkin Basel Konvansiyonu – Basel Convention on the Control of Transboundary Movements of Hazardous Wastes and their Disposal Basel, 22 March 1989) gelişmiş ülkelerde üretilen tehlikeli atıkların gelişigüzel bir şekilde gelişmekte olan ülkelere boşaltılmasına karşı oluşan protestolar sonucunda ortaya çıkan kamuoyu baskısı ile 1989 yılında İsviçre’nin Basel şehrinde kabul edildi.
Konvansiyon, 25. maddesinde yer alan yirminci onay, kabul, resmi teyit, tasdik veya üyelik belgesinin teslim edilmesini takip eden doksanıncı gün olan 5 Mayıs 1992 tarihinde yürürlüğe girmiştir ve Türkiye Konvansiyon’a taraf olmuştur.
Ancak ne Khian Sea vakası son olmuş ne de Basel Konvansiyonu atık ticaretini düzenleyebilmiştir. ‘Yedinci Kıta’nın yolları hızla döşenmektedir.
BLACKMAN, William C., Basic Hazardous Waste Management, 3rd ed. 2001, s. 118vd; HACKETT, David P., An Assessment of the Basel Convention on the Control of Transboun-daryMovements of Hazardous Wastes and Their Disposal. Am. U.J. Int’l L.&Pol’y, 1989-1990, C. 5. s. 294vd.; WILLIAMS, Paul T. Waste Treatment and Disposal, Second Edition, 2005, s. 93; DAWSON, Gaymor W./MERCER Basil W., Hazardous Waste Management, 1986, s. 119vd; Reducing Hazardous Waste Generation An Evaluation and a Call for Action, Commission on Physical Sciences, Mathematics, and Applications (CPSMA) 1985, s. 9vd; MURPHY, Sean D., The Basel Convention on Hazardous Wastes. Environment, March 1993, s. 42; SHEARER, C. Russel, Comperative Analysis of the Basel and Bamako Conventions on Hazardous Waste. Environmental Law 1993, C. 23, s. 144; KUMMER, Katharina, The Basel Convention: Ten Years On. RECEIL, C. 7/3 1998, s. 227; DONALD, J. Wylie, The Bamako Convention as a Solution to the Problem of Hazardous Waste Exports to Less Developed Countries. Columbia Journal of Environmental Law, 1992, C. 17, s. 426-428.
Sibel Şahin / Feslegen kokar elleri